Dyrektywa Omnibus – obowiązek informowania o cenach

Uchwalona 27 listopada 2019 r. tzw. dyrektywa Omnibus[1] przewiduje wprowadzenie licznych zmian w unijnym prawie ochrony konsumentów. Przepisy dyrektywy, a w ślad za nimi przepisy implementujących dyrektywę ustaw krajowych, będą miały znaczący wpływ na działalność wielu przedsiębiorców, w szczególności funkcjonujących w środowisku cyfrowym. Odnosi się to między innymi do obowiązków przedsiębiorców w zakresie informowania o stosowanych przez nich cenach. Szczególne zainteresowanie – i kontrowersje – wzbudza zagadnienie obniżek cen i informowania przez przedsiębiorców o organizowanych przez nich promocjach cenowych.   

Od kiedy nowe obowiązki?

Zanim jednak zostaną omówione nadchodzące zmiany dotyczące podawania informacji o cenach, wyjaśnić należy, od kiedy przedsiębiorcy są zobowiązani wdrożyć w życie nowe obowiązki. Dyrektywa Omnibus weszła w życie 7 stycznia 2020 r. Państwa członkowskie zostały zobowiązane do przyjęcia przepisów niezbędnych do wykonania dyrektywy do 28 listopada 2021 r. Implementowane przepisy zgodnie z treścią dyrektywy powinny być stosowane od 28 maja 2022 r. W Polsce, podobnie jak w kilku innych krajach członkowskich, nastąpiło opóźnienie wdrożenia przepisów dyrektywy. Na dzień 31 lipca 2022 r. dyrektywa została zaimplementowana w 20 państwach UE. Przepisów, poza Polską, nie wdrożyły jeszcze Włochy, Irlandia, Malta, Luksemburg, Słowenia i Słowacja. W Polsce proces legislacyjny rozpoczął się w lipcu 2021 r., kiedy to na stronach Rządowego Centrum Legislacji został opublikowany projekt ustawy o zmianie ustawy o prawach konsumenta oraz niektórych innych ustaw[2], mający stanowić implementację dyrektywy Omnibus. Rok później, w lipcu 2022 r. projekt ustawy został skierowany do Sejmu[3]. Obecnie przewiduje się, że uchwalenie ustawy i jej wejście w życie powinno nastąpić na jesieni 2022 r. W tym miejscu warto od razu zwrócić uwagę, że ustawa – pomimo wielości i doniosłości zmian, jakie wprowadza – przewiduje, że okres vacatio legis wyniesie zaledwie 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy. Przedsiębiorcy już teraz powinni zatem rozpocząć odpowiednie działania dostosowawcze.      

Przyczyny wprowadzenia nowych przepisów o obniżkach cen

Do chwili uchwalenia dyrektywy Omnibus powinności przedsiębiorców związane z komunikowaniem cen, wskazane w dyrektywie 98/6/WE (tzw. dyrektywa w sprawie podawania cen)[4], ograniczały się do obowiązku podawania przez przedsiębiorcę ceny sprzedaży produktu, jak również ceny za jednostkę miary (tj. ceny za kilogram, litr lub dowolną jednostkę ilości powszechnie i zwyczajowo stosowaną w danym państwie członkowskim). Dyrektywą Omnibus dodano do dyrektywy 98/6/WE nowy art. 6a, który wprowadza dodatkowy obowiązek, mający na celu uregulowanie kwestii przejrzystości cen w przypadku obniżek i promocji.

Przyczyną leżącą u podstaw wprowadzenia tego obowiązku było dostrzeżenie przez Komisję Europejską coraz częstszej praktyki „żonglowania” przez przedsiębiorców cenami oraz ich sztucznego zawyżania przed rozpoczęciem promocji (zwłaszcza przed akcjami handlowymi takimi jak Black Friday czy Cyber Monday), a także chęć ukrócenia takich nieuczciwych praktyk i nadania obniżkom realnego wymiaru, a przez to poprawienie sytuacji konsumentów.

Jakie regulacje wprowadzają nowe przepisy?

Zgodnie z treścią nowego art. 6a ust. 1 dodanego dyrektywą Omnibus do dyrektywy 98/6/WE, w każdym ogłoszeniu o obniżce ceny podaje się wcześniejszą cenę stosowaną przez podmiot gospodarczy przez określony okres przed zastosowaniem obniżki ceny. Ust. 2 tego przepisu wyjaśnia, że wcześniejsza cena oznacza najniższą cenę stosowaną przez podmiot gospodarczy w okresie, który nie może być krótszy niż 30 dni przed zastosowaniem obniżki ceny.

Choć brzmienie przepisów wydaje się stosunkowo proste, w praktyce budzą one wiele wątpliwości. Dotyczą one takich kwestii jak: co należy rozumieć przez „ogłoszenie o obniżce ceny”, jak dokładnie rozumieć sformułowanie „wcześniejsza cena”, jaki okres przed zastosowaniem obniżki powinno się brać pod uwagę przy podawaniu informacji o wcześniejszej cenie, kogo dotyczą nowe przepisy (co to znaczy „podmiot gospodarczy”).

W Polsce dodatkowe problemy interpretacyjne powoduje fakt, że w ustawie wdrażającej dyrektywę Omnibus[5] pojawiły się rozbieżności pomiędzy brzmieniem implementowanego art. 6a dyrektywy 98/6/WE, a treścią projektowanych przepisów. O ile bowiem obowiązek wprowadzony nowelizacją dyrektywy 98/6/WE odnosi się jedynie do ogłoszeń o obniżce ceny, projekt polskiej ustawy przewiduje obowiązek informowania o obniżeniu ceny, co może sugerować każdą postać informacji o obniżonej cenie – np. informację podawaną w katalogach. Dodatkowo, o ile przepisy dyrektywy 98/6/WE obejmują swoją regulacją wyłącznie towary (rzeczy ruchome), wybrane przez polskiego ustawodawcę miejsce implementacji art. 6a (ustawa o informowaniu o cenach towarów i usług), jak również sama treść projektowanych przepisów sugerują, że polska regulacja będzie odnosić się zarówno do towarów, jak i usług. Tymczasem informowanie o obniżonej cenie, które jest już dosyć skomplikowane w odniesieniu do towarów, w przypadku usług może okazać się jeszcze trudniejsze, jeśli wziąć pod uwagę, że świadczenie usług z natury swojej jest dużo bardziej złożone niż sprzedaż towaru i w związku z tym często mamy do czynienia np. ze zmianą zakresu świadczenia usługi czy dodaniem nowej funkcjonalności usługi. Rodzi to poważne wątpliwości, jak w takich przypadkach miałoby następować informowanie o obniżonej cenie usługi.    

Kogo będą dotyczyły nowe przepisy?  

Zgodnie z projektowanymi przepisami dodatkowe obowiązki informacyjne związane z obniżką cen będą musieli realizować zarówno przedsiębiorcy działający w środowisku tradycyjnym, jak i przedsiębiorcy prowadzący biznes online, a także przedsiębiorcy prowadzący telesprzedaż czy sprzedaż katalogową.

Zasadniczo przepisy dotyczą jedynie sprzedawców, a zatem przedsiębiorców, którzy są stroną umowy z konsumentem i w związku z tym faktycznie odpowiadają za cenę danego towaru, a nie jedynie pośredniczą w sprzedaży (jak internetowe platformy handlowe, tzw. marketplace[6]) bądź dostarczają narzędzia umożliwiające porównywanie cen (jak porównywarki i wyszukiwarki cenowe[7]). Za pośrednictwem internetowej platformy handlowej czy wyszukiwarki cenowej konsument co prawda również dowiaduje się o cenie towaru, jednak przedsiębiorcy odpowiadający za te narzędzia mają charakter jedynie „przekaziciela” informacji, w związku z czym należy przyjąć, że nowy obowiązek informacyjny w zakresie podawania cen ich nie dotyczy, choć w związku z wejściem w życie nowych przepisów podmioty te powinny z pewnością uwzględnić w swoich rozwiązaniach informatycznych funkcjonalność umożliwiającą zrealizowanie nowego obowiązku swoim klientom, czyli sprzedawcom korzystającym z porównywarek czy platform internetowych. Niezależnie od powyższego należy uznać, że podmioty pośredniczące w sprzedaży bądź agregatory cenowe także będą zobowiązane do stosowania nowych przepisów, jeżeli okaże się, że pełnią one rolę faktycznego sprzedawcy bądź prowadzą sprzedaż w imieniu innego podmiotu gospodarczego.

Warto także podkreślić, że art. 6a ma zastosowanie również do przedsiębiorców mających siedzibę poza Unią Europejską, które kierują swoją sprzedaż do konsumentów w UE, w tym do podmiotów gospodarczych oferujących towary za pośrednictwem internetowych platform handlowych. Możliwość zastosowania dyrektywy w sprawie podawania cen do podmiotów gospodarczych spoza UE uregulowano w rozporządzeniu (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącym prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II)[8].

Co należy rozumieć przez „ogłoszenie o obniżce ceny”?    

W wydanych przez Komisję Europejską wytycznych dotyczących wykładni i stosowania art. 6a dyrektywy 98/6/WE[9] wskazano, że przepis ten ma zastosowanie do oświadczeń promocyjnych sprzedawcy, zgodnie z którymi obniżył on cenę za towar bądź towary. Oświadczenia te mogą mieć różny charakter. Przykładowo obniżka ceny może zostać ogłoszona w ujęciu procentowym (np. „20% taniej”), w postaci konkretnej kwoty (np. „10 EUR taniej”), poprzez podanie nowej (niższej) ceny wraz z podaniem poprzednio stosowanej (wyższej) ceny (np. „teraz 50 EUR, było 100 EUR” lub „50 EUR/100 EUR”), za pomocą innej techniki promocyjnej (np. „dzisiaj taniej o kwotę VAT”, „dzisiaj promocja z okazji Black Friday”), a także poprzez przedstawianie aktualnej ceny jako ceny „wyjściowej” lub podobnej i podanie wyższej ceny jako nadchodzącej ceny normalnej.  

Art. 6a ma zastosowanie do ogłoszeń o obniżkach cen zarówno wtedy, gdy dotyczą one konkretnego towaru lub konkretnych towarów w ofercie sprzedawcy, jak i wtedy, gdy sprzedawca dokonuje ogólnego ogłoszenia o obniżce cen. Przykładem pierwszej sytuacji będzie sformułowanie „zmywarka marki AGD dziś 30% taniej”, zaś drugiej – ogłoszenia typu „20% zniżki na wszystko dzisiaj” czy „20% zniżki na wszystkie dekoracje świąteczne w tym tygodniu”. Ponadto art. 6a stosuje się niezależnie od tego, czy ogłoszenie o obniżce ceny wskazuje na mierzalną obniżkę ceny (jak w przypadku powyższego przykładu ze zmywarką, gdzie wiadomo, że obniżka wynosi 30%), czy też mamy do czynienia z niemierzalnymi ogłoszeniami o obniżce cen typu „wyprzedaż”, „oferta specjalna” czy „promocja z okazji Black Friday” (w przypadku których wiadomo, że występuje obniżka cenowa, ale nie wiadomo, o ile).     

Do jakich działań promocyjnych nie będą miały zastosowania nowe przepisy?

Jak wyjaśnia Komisja Europejska w wytycznych, niektóre działania przedsiębiorców związane z obniżkami cen pod rządami art. 6a dyrektywy 98/6/WE nadal nie będą wiązały się z obowiązkiem wskazywania ceny z ostatnich 30 dni poprzedzających promocję. Przede wszystkim art. 6a nie będzie mieć zastosowania do takich zmian cen, które w ogóle nie są ogłaszane, jak to ma miejsce w przypadku standardowych zmian cenników czy katalogów cenowych. Ponadto art. 6a nie będzie znajdować zastosowania do ogólnych oświadczeń marketingowych, takich jak „najlepsze/najniższe ceny”, które promują ofertę sprzedawcy poprzez porównanie jej z ofertami innych sprzedawców bez odwoływania się do obniżki cen lub stwarzania wrażenia, że została ona zastosowana. Takie oświadczenia nadal będą jednak podlegać ocenie z punktu widzenia dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych[10]. Podobny wniosek należy wysnuć w stosunku do stosowanych przez sprzedawców innych technik promowania przewagi cenowej, które nie są obniżkami cen, takich jak porównywanie cen i oferty wiązane (warunkowe) – np. „zrób zakupy za kwotę X, a otrzymasz zniżkę na produkt Y”, „kup 3 w cenie 2”, „10% zniżki przy zakupach powyżej 250 zł”.

Art. 6a dyrektywy w sprawie podawania cen nie będzie mieć ponadto zastosowania do programów lojalnościowych dla klientów sprzedawcy, takich jak karty rabatowe lub kupony, które uprawniają konsumenta do zniżki cenowej na wszystkie produkty sprzedawcy lub na określony asortyment produktów w dłuższych nieprzerwanych okresach (np. 6 miesięcy, 1 rok) lub które umożliwiają gromadzenie punktów do wykorzystania podczas przyszłych zakupów. To samo będzie odnosiło się do faktycznych spersonalizowanych obniżek cen, które nie mają charakteru „ogłoszenia” o obniżce ceny. Przykładem takich obniżek cen są obniżki wynikające z wcześniejszych zakupów dokonanych przez konsumenta u danego sprzedawcy, np. gdy konsument otrzymuje przy zakupie kupon „20% taniej”, ważny podczas kolejnych zakupów dokonanych do końca danego miesiąca. Inne przykłady faktycznych spersonalizowanych obniżek cen, które nie są objęte zakresem art. 6a, to obniżki przyznawane danemu konsumentowi przy szczególnych okazjach, takich jak przystąpienie do programu lojalnościowego, urodziny konsumenta, a także obniżki stosowane w momencie zakupu, które nie zostały „ogłoszone” z wyprzedzeniem. Jak zastrzega Komisja Europejska, programy lojalnościowe i spersonalizowane oferty, podobnie jak ogólne oświadczenia marketingowe i oferty warunkowe, podlegają nadal ocenie na podstawie dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych.

Należy mieć także na uwadze, że nie każdy kod promocyjny wydany przez sprzedawcę spowoduje, że sprzedawca ten może zwolnić się z obowiązków wprowadzonych przez art. 6a. Jak wyjaśnia KE, przepis ten będzie miał bowiem nadal zastosowanie w przypadku tzw. rzekomej personalizacji, mianowicie jeśli okaże się, że obniżka, pomimo tego że jest przedstawiana jako spersonalizowana, w rzeczywistości oferowana jest ogółowi konsumentów. Taka sytuacja może mieć miejsce, gdy sprzedawca udostępnia kupony lub kody rabatowe potencjalnie wszystkim lub większości konsumentów odwiedzających jego sklep, czy to stacjonarny czy internetowy, w określonych okresach (np. sprzedawca umieszcza na stronie www ogólnodostępną informację typu „dzisiaj 20% taniej przy użyciu kodu XYZ” lub „w ten weekend 20% zniżki na wszystko tylko dla uczestników programu lojalnościowego”). W takich przypadkach przedsiębiorca musi spełnić wymogi określone w art. 6a, tj. zapewnić, aby wcześniejsza cena wszystkich towarów objętych obniżką ceny była najniższą publicznie dostępną ceną w ciągu ostatnich 30 dni.   

Jak rozumieć określenie „wcześniejsza cena”?

Jak już wspomniano, w ust. 2 art. 6a europejski ustawodawca zdefiniował „wcześniejszą cenę”, określając ją jako najniższą cenę stosowaną przez podmiot gospodarczy w okresie, który nie może być krótszy niż 30 dni przed zastosowaniem obniżki ceny. Z powyższego wynika, że państwa członkowskie nie mogą przewidzieć na ustalenie wcześniejszej ceny okresu krótszego niż 30 dni, ale mogą ten okres wydłużyć. Polska, podobnie jak większość państw członkowskich, zdecydowała się na przyjęcie 30-dniowego terminu wynikającego z dyrektywy. Jednocześnie, jak podkreśla się w wytycznych, art. 6a ust. 2 nie uniemożliwia sprzedawcy podania jako „wcześniejszej” ceny najniższej ceny stosowanej w okresie dłuższym niż 30 dni, np. w ramach przyjętej strategii marketingowej przedsiębiorca może informować o najniższej cenie stosowanej w okresie poprzedniego półrocza.   

Aby spełnić wymogi określone w art. 6a, podmiot gospodarczy ogłaszający obniżkę ceny musi podać najniższą cenę pobieraną za dany towar w okresie co najmniej ostatnich 30 dni przed zastosowaniem obniżki ceny. Taka najniższa cena obejmuje wszelkie poprzednie „obniżone” ceny w tym okresie. Przykładowo, jeżeli ogłoszenie o obniżce ceny brzmi „50% taniej”, a najniższa cena w ciągu 30 poprzednich dni wynosiła 100 EUR, sprzedawca będzie musiał przedstawić 100 EUR jako „wcześniejszą” cenę, od której oblicza się 50-procentową obniżkę, pomimo faktu, że ostatnia cena sprzedaży towaru wynosiła 160 EUR.

Jednocześnie art. 6a nie uniemożliwia sprzedawcy podania innych cen odniesienia przy ogłaszaniu obniżki ceny, pod warunkiem że takie dodatkowe ceny odniesienia są wyraźnie wyjaśnione, nie wprowadzają w błąd i nie odwracają uwagi konsumenta od podanej zgodnie z art. 6a „wcześniejszej” ceny. Przykładowo sprzedawca, który stosuje obniżki cen częściej niż raz na 30 dni, może dodatkowo poinformować konsumenta o innych poprzednio stosowanych cenach w następujący sposób: „20% taniej od [data początkowa] do [data końcowa]: 80 EUR zamiast 100 EUR, nasza najniższa cena w ciągu ostatnich 30 dni. Nasza regularna cena, poza okresami promocyjnymi, w ciągu ostatnich 30 (lub 100 itp.) dni wynosiła 120 EUR”.

W przypadku, gdy przedsiębiorca prowadzi sprzedaż za pośrednictwem różnych kanałów/punktów sprzedaży (tzw. omnichannel – np. różne sklepy stacjonarne i internetowe), po różnych cenach, i te różne kanały/punkty sprzedaży są przedmiotem ogólnego ogłoszenia o obniżce ceny, przedsiębiorca zobowiązany jest podać jako „wcześniejszą” cenę odpowiednich towarów w poszczególnych kanałach/punktach sprzedaży najniższą cenę stosowaną w każdym kanale/punkcie sprzedaży w ciągu co najmniej 30 ostatnich dni. Wprowadzające w błąd ogłoszenia o obniżkach cen, które stwarzają wrażenie, że obniżka obowiązuje we wszystkich kanałach/punktach sprzedaży danego sprzedawcy, podczas gdy obniżką cen są w rzeczywistości objęte tylko niektóre kanały/punkty sprzedaży, będą podlegać ocenie pod kątem zgodności z przepisami dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych.

Wątpliwości prawne związane z podawaniem wcześniejszej ceny powstają także w odniesieniu do sieci franczyzowych oraz w ramach grup kapitałowych. Jeśli chodzi o franczyzę, zgodnie z obowiązującymi przepisami franczyzodawca nie może dyktować cen franczyzobiorcy (może je tylko sugerować), często jednak w praktyce zdarza się, że ogłoszenia o obniżkach są przygotowywane przez franczyzodawców. Z drugiej strony podmiotem, który finalnie będzie odpowiedzialny za stosowanie nowych przepisów o obniżkach cen, będzie prawdopodobnie franczyzobiorca – jako podmiot rzeczywiście stosujący ceny. Z pewnością potrzebne więc będą w takich sytuacjach dodatkowe analizy prawne co do sposobu wywiązania się takich przedsiębiorców z nowych obowiązków, uwzględniające polityki cenowe stosowane przez daną sieć franczyzową. Podobne problemy rodzą się w przypadku grup kapitałowych, w ramach których polityki cenowe często ustalane są globalnie, jednak stosowane będą one w różnych krajach UE, gdzie finalnie wymogi prawne będą się z pewnością częściowo różnić w wyniku odrębności implementacyjnych zastosowanych przez ustawodawców krajowych.      

W jakich sytuacjach można odstąpić od wymogu podania wcześniejszej ceny?  

Unijny ustawodawca przewidział trzy wyjątki (tzw. opcje regulacyjne) umożliwiające państwom członkowskim zastosowanie odstępstwa od wymogu podawania przez sprzedawcę wcześniejszej ceny. Pierwszy z nich, uregulowany w art. 6a ust. 3 dyrektywy 98/6/WE, odnosi się do towarów, które ulegają szybkiemu zepsuciu lub mają krótki termin przydatności. W przypadku takich towarów przepisy krajowe mogą całkowicie wyłączać je z zakresu stosowania art. 6a lub mogą zezwalać sprzedawcy na podanie ostatniej ceny stosowanej bezpośrednio przed obniżką jako ceny „wcześniejszej”. Przykładami towarów, które ulegają szybkiemu zepsuciu lub mają krótki termin przydatności, są świeża żywność i napoje o krótkim terminie przydatności do spożycia. Z możliwości odstąpienia od zasady ogólnej dotyczącej obniżek cen państwa członkowskie nie mogą korzystać w odniesieniu do towarów, które nie są łatwo psującymi się towarami ze względu na swój skład fizyczny i właściwości, a jedynie tracą „przydatność” w sensie handlowym, takich jak odzież sezonowa (która mogła „wyjść z mody”). 

Druga opcja regulacyjna jest ujęta w art. 6a ust. 4 i dotyczy towarów „nowo wprowadzonych do obrotu”, czyli takich, które przedsiębiorca sprzedawał przez okres krótszy niż 30 dni przed ogłoszeniem obniżki ceny. W przeciwieństwie do towarów ulegających szybkiemu zepsuciu lub mających krótki termin przydatności towary nowo wprowadzone do obrotu nie mogą zostać przez państwa członkowskie całkowicie wyłączone z zakresu zastosowania nowych przepisów. Może w stosunku do nich zostać jedynie wyznaczony konkretny okres na wskazanie wcześniejszej ceny, ewentualnie kraje członkowskie mogą przyjąć opcję polegającą na pozostawieniu przedsiębiorcy swobody w zakresie ustalenia okresu i podania go wraz z odpowiadającą mu „wcześniejszą” ceną. Polski projekt przepisów przewiduje, że jeżeli towar (lub usługa) są oferowane do sprzedaży w okresie krótszym niż 30 dni, obok informacji o obniżonej cenie uwidacznia się również informację o najniższej cenie tego towaru lub tej usługi, która obowiązywała w okresie od dnia oferowania tego towaru lub tej usługi do sprzedaży do dnia wprowadzenia obniżki.

Trzeci wyjątek (art. 6a ust. 5) ma zastosowanie wówczas, gdy cena jest stopniowo, bez przerw, obniżana podczas tej samej kampanii sprzedażowej. W takim przypadku „wcześniejsza” cena jest najniższą ceną w okresie 30 dni przed zastosowaniem pierwszego ogłoszenia o obniżce ceny i pozostaje „wcześniejszą” ceną dla wszystkich kolejnych ogłoszeń o obniżce ceny w trakcie kampanii sprzedaży. Komisja w wytycznych podaje następujący przykład takiej sytuacji: najniższa cena towaru w ciągu ostatnich 30 dni przed rozpoczęciem kampanii sprzedaży wynosiła 100 EUR. Sprzedawca podaje 100 EUR jako swoją „wcześniejszą” cenę, kiedy ogłasza pierwszą obniżkę ceny (np. 10% taniej), a następnie może utrzymać tę samą „wcześniejszą” cenę również przy ogłaszaniu kolejnych obniżek o 20% i 30%. Sytuacja będzie już jednak inna, kiedy mamy do czynienia z kolejnymi kampaniami promocyjnymi w okresie 30 dni (np. „20% taniej w każdą niedzielę grudnia”), w ramach których cena jest podnoszona w przerywanych (krótkich) okresach (np. w pozostałe dni tygodnia). Wówczas zastosowanie znajduje zasada ogólna zawarta w art. 6a i przedsiębiorca ma obowiązek podania „wcześniejszej” ceny dla każdej kolejnej obniżki ceny, czyli ceny najniższej w okresie co najmniej ostatnich 30 dni, tj. obejmującej cenę obniżoną podczas poprzednich promocji. Polski ustawodawca na ten moment nie przewiduje wprowadzenia przepisów regulujących opisany wyjątek związany ze stopniowym zwiększaniem obniżki cen.    

W jaki sposób przedsiębiorca powinien ogłaszać informacje o obniżkach?

Sposób uwidaczniania ogłoszeń o obniżkach nie został zdefiniowany w przepisach. Wskazano w nich jedynie, że informacje mają być podawane konsumentowi w sposób jednoznaczny, niebudzący wątpliwości oraz umożliwiający porównanie cen. Zapewne w konkretnej sytuacji sposób ten zostanie dookreślony przede wszystkim z uwagi na to, czy przedsiębiorca prowadzi sklep stacjonarny czy internetowy. W tym pierwszym przypadku wchodzą w grę głównie odpowiednie metki z cenami czy informacje o cenach na półkach, ale także reklamy w telewizji czy radiu. W przypadku sklepu internetowego może chodzić z kolei o banery, komunikaty lub specjalne zakładki (sekcje cenowe) w interfejsach stron www. W praktyce sprzedawcy będą musieli zdecydować, jaka ma być wielkość banerów czy metek z cenami, ich rozmieszczenie w przestrzeni sklepowej czy na stronie www, czy informacja o wcześniejszej cenie będzie uwidoczniona od razu po wejściu na stronę sklepu, czy też będzie dostępna dopiero po najechaniu kursorem na przycisk „sprawdź wcześniejszą cenę”, itd. Pewną pomocą dla przedsiębiorców w tym zakresie powinno okazać się planowane rozporządzenie Ministra właściwego do spraw gospodarki, który po zasięgnięciu opinii Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów ma – zgodnie z projektem ustawy implementującej dyrektywę Omnibus – określić sposób uwidaczniania cen towarów i usług oraz informacji o obniżonej cenie, jak również wykaz towarów, w przypadku których nie jest wymagane uwidocznienie ceny jednostkowej towarów lub usług.

Co grozi przedsiębiorcy za brak poinformowania o wcześniejszej cenie?

Na skutek zmian wprowadzonych w dyrektywie 98/6/WE dyrektywą Omnibus art. 8 dyrektywy otrzymał nowe brzmienie. Wynika z niego to, że państwa członkowskie są zobowiązane do ustanowienia skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających kar za naruszenia krajowych przepisów implementujących przepisy dyrektywy oraz zapewnienia ich egzekwowania. Polski ustawodawca, wykonując powyższe zobowiązanie, planuje nadać nową treść przepisowi art. 6 ustawy o informowaniu o cenach towarów i usług. Zgodnie z nią na przedsiębiorcę, który nie będzie wykonywał nowych obowiązków w zakresie informowania o obniżkach cen towarów i usług, wojewódzki inspektor Inspekcji Handlowej będzie mógł nałożyć karę pieniężną do wysokości 20 000 zł. Z kolei jeśli przedsiębiorca nie wykona nowych obowiązków co najmniej trzykrotnie w okresie 12 miesięcy, licząc od dnia, w którym stwierdzono naruszenie tych obowiązków po raz pierwszy, wojewódzki inspektor Inspekcji Handlowej będzie mógł nałożyć na przedsiębiorcę karę pieniężną do wysokości 40 000 zł.

Pamiętać również należy, że – jak wcześniej wzmiankowano – szereg zachowań przedsiębiorcy w zakresie informowania o obniżkach cen będzie podlegać ocenie Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który będzie mógł uznać daną praktykę za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, a w związku z tym ukarać przedsiębiorcę stosowną karą, wynoszącą do 10% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary[11]. Ponadto Prezes UOKiK może nałożyć na osobę zarządzającą przedsiębiorcą karę pieniężną w wysokości do 2 000 000 zł, jeżeli osoba ta, w ramach sprawowania swojej funkcji w czasie trwania stwierdzonego naruszenia, umyślnie dopuściła przez swoje działanie lub zaniechanie do zaistnienia praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów[12].

Informacja o indywidualnym dostosowaniu ceny – na czym będzie polegać nowy obowiązek?

Poza szeroko omówionymi powyżej zmianami w zakresie informowania przez przedsiębiorców o stosowanych przez nich obniżkach cen, dyrektywa Omnibus wprowadza jeszcze jeden nowy obowiązek informacyjny związany z podawaniem cen. Mianowicie, w dzisiejszej rzeczywistości biznesowej przedsiębiorcy mogą indywidualnie dostosowywać cenę swoich ofert do konkretnych konsumentów lub konkretnych kategorii konsumentów w oparciu o zautomatyzowane podejmowanie decyzji i profilowanie zachowań konsumentów pozwalające przedsiębiorcom ocenić ich siłę nabywczą. Może to mieć miejsce, gdy odpowiednie algorytmy dostosowują ceny do danego konsumenta lub kategorii konsumentów. Zgodnie z oceną ustawodawcy unijnego konsumenci powinni być w takich sytuacjach wyraźnie informowani, że zaproponowana im cena została indywidualnie dostosowana na podstawie zautomatyzowanego podejmowania decyzji, tak aby mogli uwzględnić potencjalne ryzyko przy podejmowaniu decyzji o zakupie. W związku z powyższym na podstawie rozwiązań przewidzianych dyrektywą Omnibus zdecydowano o dodaniu do dyrektywy 2011/83/UE[13] nowego obowiązku informacyjnego, jaki będą musieli stosować przedsiębiorcy względem konsumentów. Treścią tego obowiązku będzie podanie konsumentowi informacji o tym, że cena została indywidualnie dostosowana w oparciu o zautomatyzowane podejmowanie decyzji, jeśli przedsiębiorca takie rozwiązanie stosuje. Wdrożenie omawianej regulacji w Polsce ma polegać na dodaniu wymienionego obowiązku do art. 12 ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta^[14], wskazującego zakres obowiązków informacyjnych ciążących na przedsiębiorcy zawierającym umowę z konsumentem (planowany art. 5a) w art. 12 ust. 1 ustawy). Niestety ani przepisy dyrektywy, ani tym bardziej polskiej ustawy nie precyzują zakresu informacji, jakie będzie zobowiązany przedstawić konsumentowi przedsiębiorca w związku z nowym przepisem, zwłaszcza co do tego, jaki powinien być zakres szczegółowości tych informacji. Odpowiedź na to pytanie będzie zatem musiała zostać wypracowana w praktyce.   

Podsumowanie

Choć przepisy implementujące dyrektywę Omnibus do polskiego porządku prawnego jeszcze nie weszły w życie, przedsiębiorcy z pewnością powinni już podjąć kroki przygotowujące prowadzone przez nich przedsiębiorstwa na nadchodzące zmiany. Jak pokazała powyższa analiza, tylko w zakresie zmian związanych z informowaniem o cenach towarów nowe przepisy, choć krótkie i – wydawałoby się – stosunkowo proste, wpłyną znacznie na funkcjonowanie sklepów. A to, rzecz jasna, nie koniec zmian dla przedsiębiorców przewidzianych dyrektywą Omnibus. Przekrojowy charakter projektowanych rozwiązań pokazuje, że dostosowanie się do nowych wymogów nie będzie możliwe bez gruntownej analizy działalności danego przedsiębiorcy i współpracy nie tylko działów prawnych, ale także zespołów marketingu i IT. W kontekście przepisów o cenach przedsiębiorca przy projektowaniu zmian w swojej działalności powinien wziąć pod uwagę takie aspekty, jak kanały sprzedaży oraz techniki informowania o cenach, jakie stosuje, odbiorcy, do których kieruje swoją ofertę, fakt, czy wchodzi w skład grupy kapitałowej bądź sieci franczyzowej itd. Przemyślenia wymaga tak naprawdę cała koncepcja prowadzenia polityki sprzedażowej, choćby po to, aby zdecydować, czy wraz z wejściem w życie nowych przepisów nie wprowadzić np. programu lojalnościowego bądź dotąd niestosowanego rodzaju promocji, co może okazać się w danej sytuacji korzystniejsze bądź łatwiejsze dla przedsiębiorcy niż przygotowanie się do obowiązku każdorazowego podawania informacji o obniżonej cenie.

Marta Czeladzka       

autorka jest radcą prawnym, specjalizuje się w prawie własności intelektualnej oraz prawie nowych technologii, współpracuje z kancelarią Leśniewski Borkiewicz & Partners S.K.A.   

[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2161 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/6/WE, 2005/29/WE oraz 2011/83/UE w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta, OJ L 328, 18.12.2019, s. 7–28.

[2] Link

[3] Link

[4] Dyrektywa 98/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 lutego 1998 r. w sprawie ochrony konsumenta przez podawanie cen produktów oferowanych konsumentom (Dz.U. L 080 z 18.3.1998, s. 27, z późn. zmianami).

[5] Zgodnie z projektem ustawy wdrażającej zmiany dotyczące informowania o obniżkach cen zostaną wprowadzone poprzez zmiany w ustawie z dnia 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług (Dz.U.2019.178 t.j. z dnia 2019.01.30).

[6] Np. Allegro, Ebay, Amazon.

[7] Np. Ceneo, Skapiec.

[8] Rozporządzenie (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych („Rzym II”) (Dz.U. L 199 z 31.7.2007, s. 40).

[9] Zawiadomienie Komisji – Wytyczne dotyczące wykładni i stosowania art. 6a dyrektywy 98/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony konsumenta przez podawanie cen produktów oferowanych konsumentom, OJ C 526, 29.12.2021, p. 130–140.

[10] Dyrektywa 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych”) (OJ L 149, 11.6.2005, p. 22–39, z późn. zmianami).

[11] Art. 24 ust. 2 pkt 2 w zw. z art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Dz.U.2021.275 t.j. z dnia 2021.02.11.

[12] art. 24 ust. 2 pkt 2 w zw. z art. 106b ww. ustawy.

[13] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (OJ L 304, 22.11.2011, p. 64–88, z późn. zmianami).

[14] Dz.U.2020.287 t.j. z dnia 2020.02.21.