Zaloguj się
9 stycznia 2020
Standardy zarządzania klastrem. Narzędzie rozwoju instytucjonalnego klastrów w Polsce
Udostępnij
Polskie klastry na tle klastrów w Europie to stosunkowo młode organizacje, które dopiero kształtują swoje struktury i modele działania. Zgodnie z badaniami prowadzonymi przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), w Polsce funkcjonuje ok. 130 klastrów skupiających ponad 4 500 przedsiębiorstw. Są one zlokalizowane głównie na terenie województw o największym potencjale rozwojowym i zatrudniają ok. 400 000 pracowników[1]. Klastry, jako grupa współpracujących ze sobą przedsiębiorców, a także sektor badawczo-rozwojowy oraz podmioty reprezentujące administrację stanowią bardzo dynamiczne środowisko proinnowacyjne w różnych branżach polskiej gospodarki.
Zróżnicowanie klastrów
Jest to jednocześnie środowisko bardzo zróżnicowane zarówno w Polsce, jak i za granicą. W naszym kraju od kilku lat jest zauważalny proces powiększania się dystansu rozwojowego pomiędzy grupą najlepiej rozwiniętych klastrów posiadających status Krajowych Klastrów Kluczowych (KKK) a pozostałymi[2]. Dzieje się tak między innymi z tego powodu, że te pierwsze korzystają ze środków dostępnych w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjny Rozwój Poddziałanie 2.3.3 POIR, a inne nie mają takiego wsparcia. Podobne zjawiska da się zaobserwować także w innych krajach na świecie.
Podstawa to dobre zarządzanie
Nie można jednak powiedzieć, że różnice w poziomie rozwoju wynikają tylko z wielkości środków publicznych przeznaczanych na rozwój klastrów. Przyczyny tego stanu rzeczy są bardzo różne i wynikają także ze specyfiki działania poszczególnych organizacji. Nie ulega wątpliwości, że w bardzo wielu przypadkach ma to związek z jakością i sposobem zarządzania. Jak wskazują badania prowadzone w Europie, jednym z kluczowych czynników sukcesu klastrów jest właśnie poziom kultury organizacyjnej i jakość zarządzania.
Wychodząc naprzeciw temu wyzwaniu PARP promuje standardy zarządzania klastrem[3], które należy rozumieć jako zasady określające pożądane cechy zarządzania i funkcjonowania takich organizacji, które uwzględniają m. in. najlepsze praktyki ich działalności w Polsce i za granicą[4].
Standardy odpowiadają na problem niesatysfakcjonującej jakości zarządzania klastrami i braku systemowego podejścia do kwestii przygotowania profesjonalnych koordynatorów, którzy mają kluczowe znaczenie dla sukcesu klastrów oraz skuteczności interwencji publicznej.
Wspólne realizowanie projektów
Praktyczna realizacja standardów zarządzania na poziomie poszczególnych klastrów pozwoliła na zidentyfikowanie funkcjonujących dobrych praktyk[5], którymi poszczególni koordynatorzy mogą dzielić się podnosząc jednocześnie wiedzę i poziom kultury organizacyjnej wszystkich klastrów. Podczas spotkań organizowanych przez Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii oraz PARP jednym z głównych problemów wielokrotnie sygnalizowanym przez przedsiębiorstwa i klastry, jest brak lub ograniczona liczba pracowników o odpowiednich kwalifikacjach do realizacji poszczególnych działań. Zgodnie ze standardami zarządzania, w ramach dobrej praktyki, koordynator powinien mieć aktualną bazę zidentyfikowanych zasobów ludzkich i kompetencji w klastrze (standard 2.3.2 w części zasoby). Klaster ICT Pomorze Zachodnie wykorzystał praktycznie ten standard do opracowania tzw. listy wspólnych zamówień. Celem tego działania jest kojarzenie członków klastra zainteresowanych wspólną realizacją pozyskiwanych projektów. Jest to działanie stosowane w sytuacji braku wystarczających zasobów ludzkich na realizację pozyskiwanych zleceń przez pojedyncze firmy będące członkami klastra. Ze względu na ich duże zainteresowanie wspólną realizacją zamówień przekraczających możliwości pojedynczych firm, działanie to na stałe weszło do katalogu usług realizowanych za pośrednictwem koordynatora klastra.
Wspólne kształcenie
Praktyczne wykorzystanie standardów zarządzania jest w efekcie odpowiedzią na konkretne problemy pojawiające się w klastrach. Jednym z obecnych wyzwań lokalnych rynków pracy jest dostosowanie ich do potrzeb przedsiębiorców. Zgodnie ze standardem 4.4.1, koordynator klastra powinien prowadzić działania na rzecz rozwoju umiejętności i wiedzy swoich członków. Bydgoski Klaster Przemysłowy w celu zapewnienia przedsiębiorstwom zrzeszonym w klastrze wykwalifikowanych kadr, zaangażował się w tworzenie kierunku kształcenia w systemie studiów dualnych − realizacja części zajęć będzie miała miejsce w firmach klastra – oraz programów nauczania w szkołach ponadpodstawowych. Oferta kształcenia na poziomie zawodowym i średnim została opracowana przy udziale Wydziału Edukacji Urzędu Miasta Bydgoszczy i od 2013 r. jest dostępna w bydgoskich szkołach. W kwietniu 2018 r. podpisano z kolei list intencyjny z Uniwersytetem Technologiczno-Przyrodniczym w Bydgoszczy w sprawie utworzenia od września 2018 r. nowego kierunku wyższych studiów inżynierskich w systemie dualnym.
Ogółem opracowano 5 programów kształcenia na wszystkich poziomach edukacji:
- zawodowym (mechaniczna inżynieria tworzyw),
- średnim (operator maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych, chłodnictwo i klimatyzacja),
- wyższym − studia dzienne I stopnia/inżynierskie (przetwórstwo tworzyw sztucznych) na Wydziale Inżynierii Mechanicznej Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego.
Kierunek ten jest jedynym takim w Polsce, który dodatkowo oferuje studia podyplomowe (ekoprzetwórstwo tworzyw polimerowych).
Równocześnie podjęto działania promocyjne opracowanych programów kształcenia wśród młodzieży przygotowującej się do wyboru przyszłego zawodu oraz szkoły. Działania w tym zakresie objęły stypendia dla najlepszych uczniów.
Internacjonalizacja klastrów
Innym przykładem praktycznego wykorzystania standardów do rozwijania zakresu działania klastrów jest szeroki obszar współpracy z otoczeniem i internacjonalizacja. Zgodnie ze standardem 4.5.1 koordynator powinien świadczyć usługi z tego zakresu. Obecnie firmy często sygnalizują, że nawiązywanie kontaktów międzynarodowych nie stanowi dla nich problemu, natomiast weryfikacja kontrahenta i jego wiarygodność stanowią istotną barierę w ewentualnej dalszej współpracy. Koordynator Mazowieckiego Klastra ICT wykorzystał ten standard do stworzenia dla swoich członków możliwości poszukiwania nowych kontrahentów poprzez zagraniczne klastry partnerskie. W tym celu członkowie klastra wypełniają specjalny formularz, który koordynator przekazuje do zagranicznego klastra partnerskiego. Następnie koordynator tego ostatniego dokonuje wstępnej oceny, czy w klastrze może znajdować się podmiot zainteresowany współpracą, a jeżeli taki się znajdzie – kieruje do niego bezpośrednio informację na ten temat. W przypadku zadeklarowania zainteresowania koordynator zagranicznego klastra przekazuje do Mazowieckiego Klastra ICT informacje o woli współpracy ze strony swoich członków. Później zaś za pośrednictwem koordynatorów następuje skojarzenie zainteresowanych.
Rola standardów zarządzania
W większości przypadków standardy zarządzania będą służyły klastrom we wczesnej fazie ich rozwoju jako narzędzie do uporządkowania i wzmocnienia organizacji wewnętrznej, a tym samym do podniesienia efektywności ich działania. Ten kierunek dla części koordynatorów klastrów może stać się kluczowy z punktu widzenia pozyskiwania nowych członków i ich woli aktywnego uczestniczenia w działaniach klastra oraz budowania kultury zaufania wśród firm należących do klastra. W przyszłości może przyczynić się to do uzyskania statusu Krajowego Klastra Kluczowego. Szczególną zachętę do tego stanowi możliwość starania się tej wąskiej grupy podmiotów o dedykowane środki w ramach działania 2.3.3 POIR Umiędzynarodowienie Krajowych Klastrów Kluczowych, dzięki którym przedsiębiorstwa klastrowe uzyskują dodatkowe fundusze na międzynarodową promocję ich produktów i usług.
Zgodnie z założeniami, standardy mają być narzędziem do wyrównywania poziomu i jakości zarządzania wśród polskich klastrów. W aspekcie międzynarodowym standardy mają za zadanie przygotować polskie klastry do uzyskania certyfikatów jakości zarządzania Europejskiego Sekretariatu Analiz Klastrowych (ESCA) . Ma to doprowadzić do zwiększenia rozpoznawalności krajowych klastrów na rynkach międzynarodowych i będzie sprzyjało budowaniu rozpoznawalnych globalnie polskich marek produktowych.
Piotr Kryjom
doktor nauk ekonomicznych, od ponad 10 lat zajmuje się tematyką związaną z klastrami i wsparciem sektora MSP, współautor standardów zarządzania klastrem, ekspert PARP w zakresie oceny projektów sieciowych przedsiębiorstw, promocji międzynarodowej polskich marek produktowych oraz oceny potencjału Krajowych Klastrów Kluczowych.
Artykuł pochodzi z Biuletynu Euro Info 8/2019
Przeczytaj więcej takich artykułów w strefie wiedzy PARP
[1] Raport z Inwentaryzacji klastrów w Polsce 2015 r., PARP, Warszawa 2016 r., str. 7 i 8.
[2] ,,Benchmarking klastrów w Polsce edycja 2018 - Raport ogólny”, PARP, Warszawa 2018 r., str. 7.
[3] Jest to metoda autoewaluacji opracowana przez PARP w 2015 r. wraz z ekspertami klastrowymi, która jest zgodna z obszarami ocenianymi w konkursie o status Krajowego Klastra Kluczowego. Celem opracowania standardów było dostarczenie koordynatorom klastrów narzędzia do skutecznego doskonalenia procesów zarządzania klastrem oraz przekazanie im wiedzy oraz wsparcia niezbędnego do ich wdrażania. Standardy zostały przygotowane dla koordynatorów klastrów niezależnie od stopnia rozwoju klastra w taki sposób, aby stanowiły praktyczną pomoc i narzędzie w procesie doskonalenia rozwoju klastra.
Więcej na temat Standardów zarządzania klastrem: https://www.pi.gov.pl/PARPFiles/file/klastry/PARP_Standardy_zarzadzania_klastrem_2016.pdf
Same standardy zarządzania klastrem zostały przedstawione w ramach projektu ClusterFY partnerom z Litwy, Hiszpanii, Szwecji, Holandii, Słowacji, Rumunii i Grecji jako skuteczne narzędzie do podnoszenia stopnia efektywności i konkurencyjności działania organizacji klastrowych w Polsce, które z uwagi na uniwersalny charakter może być także stosowane jako dobra praktyka w innych krajach. Równocześnie prace studialne w ramach konsorcjum i zdobyta wiedza w zakresie działania klastrów w innych krajach pozwoli na analizę polskiego systemu wsparcia klastrów na tle międzynarodowym i będzie stanowiła punkt odniesienia do wprowadzenia jego modyfikacji w przyszłości.
[4] W ramach realizowanego projektu ClusterFY (finansowanego w ramach programu Interreg Europe), PARP wraz z Urzędami Marszałkowskimi województw: zachodniopomorskiego, lubelskiego i górnośląskiego zorganizowała cykl szkoleń dla klastrów w maju 2019 r., na temat standardów zarządzania klastrem. Więcej:
[5] Dobra praktyka zidentyfikowana w oparciu o ,,Benchmarking klastrów w Polsce edycja 2018 – Raport ogólny, PARP, Warszawa 2018, str. 57