Implementacja tzw. dyrektywy Omnibus. Zmiany w prawie konsumenckim

W najbliższym czasie przedsiębiorców czekają rewolucyjne zmiany, w tym te dotyczące organizacji oraz reklamowania wyprzedaży i obowiązków informacyjnych odnoszących się do cen. Wynika to z uchwalenia tak zwanej dyrektywy Omnibus[i], jaka powstała wskutek unijnej inicjatywy Nowego Ładu Konsumenckiego. W związku z koniecznością implementacji do polskiego porządku prawnego tej dyrektywy, ustawodawca planuje wprowadzić liczne zmiany w prawie konsumenckim. Pośrednio będą one dotyczyć także obrotu między przedsiębiorcami. Należy pamiętać, że ustawa z dnia 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług, w której planuje się zmiany, dotyczy również takiego obrotu[ii]. Na potrzeby niniejszego artykułu omówione zostaną jedynie nowe obowiązki informacyjne przedsiębiorców odnoszące się do cen, które stanowią niewielki fragment dyrektywy Omnibus.

Przyczyny uchwalenia dyrektywy Omnibus

Przyczyną uchwalenia dyrektywy Omnibus było dostrzeżenie przez ustawodawcę unijnego niedostatków przepisów prawa konsumenckiego, między innymi w niżej wymienionym zakresie.

Po pierwsze, jedną z przyczyn uchwalenia dyrektywy Omnibus jest wola ukrócenia stosowania przez przedsiębiorców „sztucznego” zawyżania cen obowiązujących przed obniżką, aby zniekształcić rozmiar rzeczywistej promocji. Tego typu nieuczciwe praktyki wprowadzały konsumentów w błąd, aby zachęcić ich do nabycia towaru lub usługi.

Po drugie, zdaniem ustawodawcy unijnego dotychczasowe przepisy nie były dostosowane do rozwoju narzędzi cyfrowych i oferowania konsumentom coraz bardziej skomplikowanych produktów lub usług. Dostrzeżono konieczność zagwarantowania konsumentom większej przejrzystości podczas zakupów dokonywanych w Internecie. Zauważono, że powyższe będzie mieć miejsce na przykład wtedy, gdy przedsiębiorcy będą informować konsumenta przed zawarciem umowy o przyczynach plasowania ofert w danej kolejności w internetowych platformach handlowych.

Po trzecie, dostrzeżono, że niektóre obowiązki informacyjne nałożone na przedsiębiorców są zbyteczne – np. niemożliwe do realizacji lub powtarzające się na różnych etapach przed zawarciem umowy.

Jakie rozwiązania przewiduje się w krajowych przepisach ?

Treść dyrektywy Omnibus spowodowała powstanie projektu ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o prawach konsumenta oraz niektórych innych ustaw[iii].

Dotychczas przedsiębiorcy mieli obowiązek uwidaczniania w miejscu sprzedaży detalicznej i świadczenia usług ceny oraz ceny jednostkowej towaru (usługi) w sposób jednoznaczny, niebudzący wątpliwości oraz umożliwiający porównanie cen.

Po zmianie przepisów będą oni musieli realizować dodatkowe obowiązki informacyjne, jeżeli nastąpiła obniżka ceny towaru lub usługi, o której przedsiębiorca chce poinformować. Te zmiany dotyczyć mają zarówno podmiotów działających w sposób tradycyjny, jak i na rynku online.

Dodatkowy obowiązek informacyjny, jaki ma zostać nałożony na przedsiębiorców to  informowanie konsumenta o indywidualnym dostosowaniu ceny w oparciu o zautomatyzowane podejmowanie decyzji, jeżeli przedsiębiorca takie stosuje.

Na chwilę obecną nie przewiduje się wprowadzenia przepisów ograniczających maksymalny czas trwania wyprzedaży, jakie występują w niektórych krajach Unii Europejskiej.

Informacja o obniżonej cenie – co obok niej?

Istotne zmiany mają zostać wprowadzone w ustawie o informowaniu o cenach. Mimo że dyrektywa Omnibus dotyczy praw konsumentów, to również w obrocie między przedsiębiorcami nowe przepisy ww. ustawy znajdą zastosowanie. Ma to jednak marginalne znaczenie, gdy nabywającymi dane towary lub usługi mogą być zarówno konsumenci, jak i przedsiębiorcy. Ustawy o cenach, czyli także nowych regulacji, nie trzeba stosować, gdy każdą ze stron umowy jest konsument.

Nowe przepisy przewidują, iż w każdym przypadku obniżki ceny towaru lub usługi,  uwidacznia się obok informacji o obniżonej cenie także informację o najniższej cenie tego towaru lub usługi, jaka obowiązywała w okresie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki.

Natomiast, gdy dany towar lub usługa jest oferowany do sprzedaży w okresie krótszym niż 30 dni, obok informacji o obniżonej cenie, uwidacznia się również informację o najniższej cenie tego towaru lub usługi, która obowiązywała w okresie od dnia oferowania tego towaru lub usługi do sprzedaży do dnia wprowadzenia obniżki.

Dyrektywa Omnibus precyzuje, że wcześniejsza cena oznacza najniższą cenę stosowaną przez podmiot gospodarczy w okresie, który nie może być krótszy niż 30 dni przed zastosowaniem obniżki ceny. Polski ustawodawca uznał za zasadne przyjęcie 30-dniowego terminu. Jak się wydaje, zdaniem prawodawcy przedsiębiorcy nie będą przez okres dłuższy niż 30 dni stosować sztucznie podwyższonych cen.

Szczegółowe kwestie w tej materii, w tym sposób uwidaczniania informacji o obniżonej cenie oraz wyjątki od rzeczonego obowiązku regulować ma rozporządzenie, które wyda Minister właściwy do spraw gospodarki.

Stosowanie nowych przepisów w praktyce może być nie lada wyzwaniem, o czym mowa poniżej.

Przykład:

Dany towar kosztuje przed obniżką 2 000 zł. Obniżono jego cenę o 50%, czyli po obniżce kosztuje 1000 zł. Po upływie 30 dni od dnia zakończenia poprzedniej promocji towar kosztuje 1 100 zł, czyli 900 zł mniej niż początkowo, ale 100 zł więcej niż 30 dni temu. Jeżeli przedsiębiorca będzie chciał poinformować klienta, że stosuje obniżkę, to będzie musiał podać również kwotę przed obniżką – 1 000 zł.

W omawianym przykładzie kupujący zostanie poinformowany, że obniżka polega na tym, że musi zapłacić o 100 zł więcej niż uprzednio. W ten sposób stosowanie omawianych przepisów doprowadzi do tego, że zostanie on wprowadzony w błąd. Prawdopodobnie w tego typu przypadkach przedsiębiorcy nie będą w ogóle informować o obniżkach, pomimo tego, że one zaistniały, albo będą podnosić cenę, aby po upływie 30 dni od tej podwyżki obniżyć ją.

W mocy pozostaną dotychczas obowiązujące przepisy, nakazujące:

• podawanie ceny oraz ceny jednostkowej towaru lub usługi w sposób jednoznaczny, niebudzący wątpliwości oraz umożliwiający porównanie cen,
• uwzględnianie w cenie podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego, jeżeli sprzedaż podlega obciążeniu tymi podatkami.

Z dyrektywy Omnibus wynika, iż „państwa członkowskie mogą wprowadzić przepisy przewidujące, że w przypadku stopniowego zwiększania obniżki cen, wcześniejsza cena jest ceną bez obniżki sprzed pierwszego zastosowania obniżki ceny”. Na chwilę obecną polski ustawodawca nie wykorzystał tej możliwości. Jest to o tyle istotne, że w niektórych sektorach gospodarki ceny ulegają zmianie nawet każdego dnia. Zauważyć należy, iż w przyszłości mogą pojawiać się wątpliwości interpretacyjne w tym zakresie.

Szczególny sposób ustalania cen dla towarów z krótkim terminem przydatności

Co wydaje się oczywiste, w przypadku obniżek np. cen żywności o krótkim terminie przydatności, zastosowanie ww. 30-dniowego terminu byłoby niemożliwe do zrealizowania. Wyjątek od zasady uwidaczniania informacji o najniższej cenie towaru, jaka obowiązywała w okresie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki, dotyczy towarów, które ulegają szybkiemu zepsuciu lub mają krótki termin przydatności. W tym przypadku uwidacznia się obok informacji o obniżonej cenie, informację o cenie sprzed pierwszego zastosowania obniżki.

Przykład:

Dany towar o krótkim terminie przydatności przed obniżką kosztuje 50 zł. Obniżono jego cenę o 20 zł, a następnie o 10 zł. Jeżeli przedsiębiorca będzie chciał poinformować klienta, że stosuje obniżkę, to będzie musiał podać również kwotę przed pierwszą obniżką – 50 zł.

Reklama towaru lub usługi – co będzie trzeba wskazać reklamując towar lub usługę?

Dostosowania do nowych przepisów wymagają nie tylko miejsca sprzedaży detalicznej i świadczenia usług, ale także wszelkie materiały reklamowe.

Po pierwsze, przedsiębiorcy również w reklamie będą musieli uwidaczniać cenę oraz cenę jednostkową towaru lub usługi w sposób jednoznaczny, niebudzący wątpliwości oraz umożliwiający porównanie cen.

Po drugie, w każdym przypadku reklamowania obniżki cen towaru lub usługi przedsiębiorcy będą musieli realizować omówione obowiązki uwidaczniania informacji o obniżkach. Innymi słowy w reklamie obok informacji o obniżonej cenie trzeba będzie poinformować o najniższej cenie towaru lub usługi, jaka obowiązywała w okresie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki.

Przykład:

Przedsiębiorca zamierza reklamować dany towar, który kosztuje przed obniżką 2 000 zł. Obniżono jego cenę o 50 % (kosztuje on 1000 zł), o czym przedsiębiorca chce poinformować w reklamie. Po upływie 30 dni od dnia zakończenia poprzedniej promocji towar kosztuje 1 100 zł. W reklamie obok aktualnej ceny należy zamieścić informację, iż 30 dni temu towar kosztował 2 000 zł.

Jeżeli reklama ma odnosić się do obniżonej ceny towaru lub usługi, oferowanego do sprzedaży w okresie krótszym niż 30 dni, wymagane będzie podanie ceny obowiązującej w okresie od dnia oferowania do sprzedaży  tego towaru lub usługi  do dnia wprowadzenia obniżki.

W sytuacji reklamowania promocji towaru ulegającemu szybkiemu zepsuciu lub o krótkim terminie przydatności, trzeba będzie informować o cenie sprzed pierwszego zastosowania obniżki.

Nowe przepisy mają uniemożliwić wprowadzanie konsumentów w błąd poprzez umieszczanie w materiałach reklamowych sztucznie zawyżonej „uprzedniej” ceny, zwykle przekreślonej, obok „nowej”, rzekomo korzystnej ceny.

Jakie działania będą uważane za obniżkę ceny?

Aktualnie nie jest całkowicie jasne, jakie działania będą uważane za obniżkę ceny.

Po pierwsze z treści dyrektywy Omnibus wynika, iż należy „w każdym ogłoszeniu o obniżce ceny…” stosować omówione zasady. Natomiast w projekcie ustawy wskazano, iż „w każdym przypadku obniżenia ceny…” należy je stosować. Polski ustawodawca pominął słowo „ogłoszenie”, co może wprowadzać w błąd. Zdaniem autora artykułu uchybiałoby celowi dyrektywy nakazywanie przedsiębiorcom, aby „w każdym przypadku obniżenia ceny…” stosowali omówione reguły, nawet gdy nie chcieliby oni ogłaszać informacji o jakiejkolwiek obniżce. W ten sposób doprowadzono by do paraliżu działalności przedsiębiorców, którzy musieliby każdą zmianę ceny dostosowywać do omówionych zasad. Jak się wydaje, wyżej wymieniona nieprecyzyjność wynika jedynie z niefortunnej redakcji przepisu projektu ustawy. Jednak przedsiębiorca zapoznający się z jego treścią, może nie wiedzieć, że przepis został wydany w celu implementacji dyrektywy, w której położono nacisk na „ogłoszenie o obniżce ceny”. Tym samym kwestia ta powinna zostać sprecyzowana, aby po nowelizacji nie pojawiły się wątpliwości, jakie działania należy uznać za obniżkę cen.

Po drugie, szczegółowe kwestie w przedmiotowej materii, w tym wyjątki od rzeczonych obowiązków informowania o obniżonej cenie, regulować ma rozporządzenie, które wyda Minister właściwy do spraw gospodarki. W chwili powstawania niniejszego artykułu jego treść stanowiła niewiadomą. Należy mieć nadzieję, że ww. rozporządzenie powstanie niezwłocznie. Z projektu ustawy wynika, iż maksymalny termin na jego wejście w życie, to 6 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw. Jednak obowiązek stosowania nowych przepisów ustawy powstanie już po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy. Występuje ryzyko, że ustawodawca nakaże stosowania nowych przepisów, zanim powstanie rozporządzenie regulujące sytuacje, kiedy nie należy ich stosować. Nie byłoby to uzasadnione wobec braku przepisów wykonawczych.

W toku prac legislacyjnych Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej (w oparciu o niewiążące dokumenty opublikowane przez Komisję Europejską) zaproponowali, aby rzeczoną obniżkę cen nie stanowiło:

• prezentowanie rekomendowanych cen odsprzedaży,
• prezentowanie cen promocyjnych wyłącznie wybranym osobom (np. zniżki lojalnościowe),
• stosowanie promocji wiązanych (np. kolejny produkt gratis),
• stosowanie ogólnych, zróżnicowanych rabatów na daną grupę produktów, markę czy określoną kolekcję (np. do 50 % zniżki na kosmetyki),
• porównywanie cen (np. do cen konkurencji)[iv].

Informacja o indywidualnym dostosowaniu ceny

Dodatkowa zmiana ma zostać wprowadzona w ustawie z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta[v]. Reguluje ona obwiązki przedsiębiorcy zawierającego umowę z konsumentem. Innymi słowy nie ma ona zastosowania w obrocie między przedsiębiorcami lub, gdy umowę zawarto między konsumentami.

Ustawodawca zamierza nałożyć na przedsiębiorców obowiązek informowania konsumentów o indywidualnym dostosowaniu ceny w oparciu o zautomatyzowane podejmowanie decyzji. Co oczywiste, będzie on istniał, o ile przedsiębiorca takie rozwiązanie stosuje. Zautomatyzowane podejmowanie decyzji, w tym profilowanie ma miejsce np. podczas zakupów dokonywanych przez Internet, gdy odpowiednie algorytmy dostosowują ceny do danego konsumenta lub kategorii konsumentów.

Celem omawianego rozwiązania jest zagwarantowanie konsumentom większej przejrzystości podczas zakupów dokonywanych w Internecie.

Niestety, ponownie należy zauważyć, że projekt ustawy nie jest do końca precyzyjny. Brakuje w nim jakichkolwiek wytycznych lub odniesienia do przepisów unijnych, które precyzowałyby zakres informacji, jakie musi przedstawić przedsiębiorca. Niewiadomą stanowi, czy wystarczające będzie wskazanie ogólnych informacji, iż stosowane jest indywidualne dostosowanie ceny w oparciu o zautomatyzowane podejmowanie decyzji, czy też należy informacje te przekazywać w sposób bardziej szczegółowy. Warto pamiętać, że profilowanie niejednokrotnie dotyczy skomplikowanych procedur matematycznych lub statystycznych.

Sankcje dla przedsiębiorców

W przypadku braku realizacji omówionych obowiązków odnoszących się do informowania o obniżonej cenie, przedsiębiorcom będą grozić kary finansowe w wysokości do 20 000 zł. Natomiast jeżeli naruszenia powtórzą się trzykrotnie w perspektywie 12 miesięcy – maksymalna wysokość kary to 40 000 zł. Za kontrole w tym zakresie oraz nakładanie ww. kar odpowiadać będzie Inspekcja Handlowa.

Nałożenie wyżej określonych kar nie będzie możliwie, o ile od dnia stwierdzenia niewykonania ww. obowiązku, upłynęły 3 lata, licząc od końca roku, w którym stwierdzono naruszenie tego obowiązku.

Dodatkowo, jeżeli przedsiębiorcy będą stosować fikcyjne obniżki, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, może uznać taką praktykę za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. Wówczas wysokość maksymalnej kary może wynieść nawet do 10% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Nadto ww. podmiot może nałożyć na osobę zarządzającą karę pieniężną w wysokości do 2 000 000 zł, jeżeli osoba ta, w ramach sprawowania swojej funkcji w czasie trwania stwierdzonego naruszenia, umyślnie dopuściła przez swoje działanie lub zaniechanie do zaistnienia praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów[vi]. Sankcje te mogą zostać nałożone na każdy podmiot, jeżeli jego działania wywołują skutki na terenie Rzeczpospolitej Polskiej.

W przypadku braku realizacji obowiązku informowania o indywidualnym dostosowaniu ceny przedsiębiorcom grożą ww. sankcje nakładane przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Również takie zachowanie może zostać uznane za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów polegającą na naruszeniu obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji.

Reasumując, jakkolwiek intencja ustawodawcy, aby chronić konsumentów przed nieprawdziwymi promocjami, jest słuszna, to nakładanie na przedsiębiorców niebagatelnych kar pieniężnych, znajdzie uzasadnienie wtedy, gdy przepisy zostaną dokładnie doprecyzowane.

Wojciech Dmitrowski

autor jest radcą prawnym oraz właścicielem kancelarii radcy prawnego, specjalizującym się, w tym w prawie gospodarczym i konsumenckim; prowadzi blog pod adresem: https://radcaprawnybochnia.pl/blog/, w którym, w szczególności porusza kwestie związane z prawem przedsiębiorców oraz konsumentów.

Przeczytaj więcej takich artykułów w strefie Wiedzy PARP

Artykuł pochodzi z Biuletynu Euro Info 9/2021

---

[i] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2161 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/6/WE, 2005/29/WE oraz 2011/83/UE w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta.

[ii] Dz. U. z 2019 r. poz. 178, zwana dalej „ustawą o  informowaniu o cenach”.

[iii] Dostępny pod adresem: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12348651/katalog/12800316#12800316, dalej „projekt ustawy”.

[iv] Stanowisko ZPP z dnia 30 lipca 2021 r. ws. projektu ustawy implementującej „dyrektywę Omnibus”, dostępne pod adresem: https://zpp.net.pl/wp-content/uploads/2021/07/30.07.2021-Stanowisko-ZPP-ws.-projektu-ustawy-implementujacej-dyrektywe-Omnibus.pdf.

[v] T.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 287 z późn. zm.,

[vi] Art. 24 ust. 2 pkt 2 w zw. z art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 275) oraz art. 24 ust. 2 pkt 2 w zw. z art. 106b ww. ustawy.