26 października 2021

Czym jest Taksonomia? O nowym prawie UE dotyczącym klasyfikowania działalności gospodarczej jako zrównoważonej środowiskowo

Udostępnij

Taksonomia to potoczna nazwa nowego aktu prawnego Unii Europejskiej, tj. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje (dalej: „Taksonomia” lub „Rozporządzenie”)^[1]. Nowe przepisy mają zwiększyć poziom ochrony środowiska poprzez przekierowanie kapitału z inwestycji szkodzących środowisku na bardziej ekologiczne alternatywy. Innymi słowy Taksonomia nie wprowadza zakazu inwestowania w działalności szkodzące środowisku, ale przyznaje dodatkowe preferencje dla ekologicznych rozwiązań. Dodatkowo dotychczasowy brak przepisów określających, jakie inwestycje są zrównoważone środowiskowo, doprowadził do powstania problemu określanego jako „pseudoekologiczny marketing”,^[2] czyli nieuzasadnionego twierdzenia przez niektóre podmioty, że ich działalność jest przyjazna środowisku, w sytuacji kiedy nie było ku temu podstaw. Taksonomia ma rozwiązać ww. problem poprzez stworzenie zharmonizowanych ogólnoeuropejskich zasad.

Jak działa Unia Europejska?

W celu umożliwienia czytelnikowi zrozumienia kontekstu omawianych przepisów warto krótko przypomnieć podstawowe kwestie związane z prawem Unii Europejskiej. Ogólne zasady funkcjonowania Unii Europejskiej określone są w traktatach, które pełnią podobną rolę do Konstytucji w Polsce. Przykładowo w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej: „TFUE”) określone zostało:

w jakich obszarach UE może przyjmować przepisy;
w jakiej procedurze przepisy są przyjmowane;
jaki będą one miały skutek prawny dla przedsiębiorców^[3].

Unia Europejska może działać w różnych obszarach, np. w zakresie ochrony środowiska czy utworzenia rynku wewnętrznego. Unia działa w różnorodny sposób, np. przyjmując akty prawne. Rynek wewnętrzny obejmuje obszar bez granic wewnętrznych, w którym jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału. Formalnie Taksonomia została przyjęta właśnie w celu utworzenia rynku wewnętrznego UE, a nie bezpośrednio w celu chronienia środowiska czy klimatu.

Zasady tworzenia prawa UE są inne niż np. w przypadku polskich ustaw. Zgodnie z ogólną zasadą Polska może przyjmować każde przepisy, chyba że dobrowolnie zobowiązała się tego nie robić, np. poprzez zawarcie umowy międzynarodowej z innymi państwami. W przypadku UE sytuacja jest odwrotna i Unia może przyjmować przepisy tylko wtedy, jeżeli została do tego wprost upoważniona przez państwa członkowskie w traktatach. Dodatkowo, w zależności od dziedziny prawa, przepisy w UE przyjmowane są w różnych procedurach. Taksonomia została przyjęta w tzw. zwykłej procedurze ustawodawczej, w której zgodę na jej przyjęcie wyraziły Rada Unii Europejskiej, reprezentująca państwa członkowskie, i Parlament Europejski reprezentujący obywateli UE. W praktyce jednak Rozporządzenie ustanowiło jedynie ogólne ramy przepisów. Wiele kluczowych zagadnień zostanie doprecyzowanych w aktach delegowanych przyjmowanych przez Komisję Europejską. Systemowo jest to podobne rozwiązanie do rozporządzeń ministrów uszczegółowiających polskie ustawy. Powyższe akty delegowane są dopiero tworzone i nie wiadomo, kiedy i w jakiej treści zostaną przyjęte.

Unia może przyjmować akty prawne w różnych rodzajach, np. w formie dyrektyw lub rozporządzeń. W przeszłości przepisy dotyczące ochrony środowiska były przyjmowane raczej w formie dyrektyw, które musiały być powtórzone w polskiej ustawie. Taksonomia została przyjęta w formie rozporządzenia, które jest stosowane bezpośrednio. Innymi słowy przepisy Taksonomii nie zostają powtórzone w polskich ustawach i istnieje fikcja prawna, że przedsiębiorcy znają przepisy Rozporządzenia, a przez to muszą stosować się do zawartych tam obowiązków.

O czym jest dalsza część tekstu?

W dalszej części tekstu omówione zostaną warunki, które należy spełnić w celu zakwalifikowania danej działalności gospodarczej jako zrównoważonej środowiskowo i najważniejsze obowiązki przedsiębiorców.

Niniejszy tekst dotyczy jedynie przepisów Rozporządzenia. W praktyce jednak znaczenie Taksonomii będzie większe niż wydaje się to jedynie po jej lekturze. Wynika to z tego, że Taksonomia ma być punktem odniesienia w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, czy dana działalność jest przyjazna środowisku niezależnie od czego czy w konkretnym przypadku zastosowanie znajdą przepisy polskie lub unijne^[4]. Przykładowo w formalnie innym akcie prawa UE został przyjęty Fundusz na rzecz sprawiedliwej transformacji, składający się z:

7,5 mld euro w ramach programu „Inwestycja na rzecz zatrudnienia i wzrostu”,
10 mld euro w ramach programu odbudowy gospodarki UE po COVID-19 i
dodatkowych środków dla szczególnie potrzebujących ich państw uruchomionych w przypadku zwiększenia zasobów UE, tj. tzw. mechanizmu zielonego nagradzania^[5].

Upraszczając, powyższe środki nie powinny być przeznaczane na inwestycje niezgodne z Taksonomią.

W tekście zastosowano uproszczenia i pominięto wyjątki. Powinien on być traktowany jako ogólne omówienie Taksonomii, a nie jako np. porada prawna.

Cztery warunki dla uznania danej działalności za ekologiczną

Dana działalność gospodarcza kwalifikuje się jako zrównoważona środowiskowo, jeżeli łącznie spełnia cztery warunki, tj.:

wnosi istotny wkład w realizację co najmniej jednego z sześciu celów środowiskowych;
nie wyrządza poważnych szkód dla żadnego z celów środowiskowych;
jest prowadzona zgodnie z minimalnymi gwarancjami;
spełnia techniczne kryteria kwalifikacji^[6].

Sześć celów środowiskowych Taksonomii

Cele środowiskowe Taksonomii to:

łagodzenie zmian klimatu;
adaptacja do zmian klimatu;
zrównoważone wykorzystywanie i ochrona zasobów wodnych i morskich;
przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym;
zapobieganie zanieczyszczeniu i jego kontrola;
ochrona i odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów^[7].

Ponadto dana działalność kwalifikuje się jako wnosząca istotny wkład w realizację co najmniej jednego z ww. celów środowiskowych, jeżeli bezpośrednio wspomaga inne rodzaje działalności we wnoszeniu istotnego wkładu, jeżeli:

1) nie prowadzi do uzależnienia od aktywów, które podważają długoterminowe cele środowiskowe;

2) ma istotne pozytywne skutki dla środowiska^[8].

Każdy z celów środowiskowych jest szczegółowo zdefiniowany. Przykładowo „łagodzenie zmian klimatu” oznacza proces polegający na utrzymaniu wzrostu średniej temperatury na świecie znacznie poniżej 2 °C i na dążeniu do ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5 °C powyżej poziomów sprzed epoki przemysłowej, jak określono w porozumieniu paryskim^[9]. Dana działalność gospodarcza kwalifikuje się jako wnosząca istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu, jeżeli wnosi istotny wkład w ustabilizowanie stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie pozwalającym zapobiec groźnej antropogenicznej ingerencji w system klimatyczny, zgodnie z długoterminowym celem dotyczącym temperatury określonym w porozumieniu paryskim poprzez niedopuszczanie do powstania emisji gazów cieplarnianych lub ich ograniczanie lub zwiększanie pochłaniania gazów cieplarnianych, w tym poprzez innowację procesową lub produktową, poprzez wyliczone w Taksonomii działania, np. rozwój odnawialnych źródeł energii czy poprawę efektywności energetycznej.

Zakaz wyrządzania poważnych szkód dla któregokolwiek z celów środowiskowych

Drugim z czterech warunków dla uznania danej działalności za ekologiczną, jest to, że nie może wyrządzać poważnych szkód dla żadnego z celów środowiskowych, w tym w całym swoim cyklu życia^[10]. Wynika to z tego, że niektóre działalności mogą być, np. przyjazne dla klimatu, ale szkodliwe dla rzek, a Taksonomia ma promować jedynie aktywności, które są obiektywnie przyjazne dla wszystkich elementów środowiska.

Działanie wyrządzające poważne szkody celom środowiskowym można zakwalifikować następująco:

dana działalność wyrządza poważne szkody łagodzeniu zmian klimatu, jeżeli prowadzi do znaczących emisji gazów cieplarnianych;
w przypadku adaptacji do zmian klimatu niedopuszczalne jest nasilenie niekorzystnych skutków przyszłych warunków klimatycznych;
dla zrównoważonego wykorzystywania i ochrony zasobów wodnych i morskich nie można szkodzić dobremu stanowi lub dobremu potencjałowi ekologicznego jednolitych części wód, w tym powierzchniowych i podziemnych;
działalność nie służy gospodarce o obiegu zamkniętym, jeżeli prowadzi do znaczącego braku efektywności w wykorzystywaniu materiałów lub zasobów naturalnych, takich jak nieodnawialne źródła energii, surowce, woda i grunty, na co najmniej jednym z etapów cyklu życia produktów;
dla zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli niedopuszczalna jest działalność, która prowadzi do znaczącego wzrostu emisji zanieczyszczeń do powietrza, wody lub ziemi w porównaniu z sytuacją sprzed rozpoczęcia tej działalności;
ochrony i odbudowy bioróżnorodności i ekosystemów nie wspiera działalność, która w znacznym stopniu szkodzi dobremu stanowi i odporności ekosystemów lub jest szkodliwa dla stanu zachowania siedlisk i gatunków^[11].

Techniczne kryteria kwalifikacji i minimalne gwarancje

Upraszczając, techniczne kryteria mają na celu zapewnienie, że działalności zakwalifikowane jako zgodne z Taksonomią naprawdę będą miały pozytywny wpływ na jej cele, a nie tylko spełnią formalne wymagania. Są one przyjmowane przez Komisję w aktach delegowanych. Techniczne kryteria zostaną przyjęte dla każdego z celów środowiskowych i w stanie na dzień 19 sierpnia 2021 r. dostępny jest projekt ww. aktu dotyczący łagodzenia i adaptacji do zmian klimatu^[12]. Został on sporządzony zgodnie z następującą metodyką:

wszystkie relewantne rodzaje działalności podzielono na osiem grup, np. przetwórstwo przemysłowe czy energetykę;
stworzono podgrupy, np. produkcja cementu, w ramach których szczegółowo opisano, na czym polega ww. proces i jakie warunki muszą być spełnione, żeby był on zgodny z technicznymi kryteriami kwalifikacji, np. ilość wytworzonych gazów cieplarnianych w całym procesie produkcyjnym nie może być wyższa niż X w przeliczeniu na jedną tonę gotowego produktu.

widok na ludzką dłoń pomalowaną w połowie na zielono, trzymającą zielony listek na jasnoszarym tle

Minimalnymi gwarancjami są procedury stosowane przez przedsiębiorstwo prowadzące działalność gospodarczą, które mają zapewnić przestrzeganie standardu odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej, tj. Wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych oraz Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka, w tym zasad i praw określonych w ośmiu podstawowych konwencjach wskazanych w Deklaracji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej podstawowych zasad i praw w pracy oraz zasad i praw określonych w Międzynarodowej karcie praw człowieka^[13]. Dotyczą one różnych zagadnień, np. praw człowieka, praw pracowników, ochrony środowiska czy zwalczania korupcji^[14]. Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO) to agencja Organizacji Narodów Zjednoczonych, zajmująca się m.in. prawem pracy, do której należą prawie wszystkie państwa, w tym Polska^[15].

Jakie są najważniejsze obowiązki przedsiębiorców związane z Taksonomią?

Obowiązki przedsiębiorców związane z Taksonomią można podzielić na dwie grupy, tj.:

dla podmiotów z branży finansowej;
dla pozostałych przedsiębiorców, zarówno formalne, jak i praktyczne.

Branża finansowa

Trzy najważniejsze obowiązki podmiotów z branży finansowej dotyczą przejrzystości oferowanych produktów i zgodnie z nimi:

jeżeli produkt finansowy służy do inwestycji w działalność gospodarczą, która przyczynia się do realizacji celu środowiskowego, przedsiębiorca musi ujawnić m.in.: 1) informacje o ww. celu i 2) opis, w jaki sposób i w jakim stopniu inwestycje w ramach produktu finansowego są dokonywane w działalność gospodarczą, kwalifikującą się jako zrównoważona środowiskowo zgodnie z Taksonomią. W powyższym opisie określa się udział procentowy inwestycji w zrównoważoną środowiskowo działalność gospodarczą wybranych dla produktu finansowego, w tym szczegółowe informacje o udziałach procentowych działalności wspomagającej i przejściowej działalności wyrażony jako odsetek wszystkich inwestycji wybranych na potrzeby produktu finansowego^[16];
jeżeli produkt finansowy promuje aspekt środowiskowy stosuje się odpowiednio ww. wymogi i dodatkowo musi mu towarzyszyć oświadczenie o treści:

„Zasada »nie czyń poważnych szkód« stosowana jest wyłącznie w odniesieniu do tych inwestycji w ramach produktu finansowego, które uwzględniają unijne kryteria dotyczące zrównoważonej środowiskowo działalności gospodarczej.

Inwestycje w ramach pozostałej części tego produktu finansowego nie uwzględniają unijnych kryteriów dotyczących zrównoważonej środowiskowo działalności gospodarczej”^[17];

do pozostałych produktów finansowych należy dołączyć oświadczenie o treści:

„Inwestycje w ramach tego produktu finansowego nie uwzględniają unijnych kryteriów dotyczących zrównoważonej środowiskowo działalności gospodarczej”^[18].

Pozostali przedsiębiorcy

Duże przedsiębiorstwa podlegają obowiązkowi publikowania informacji niefinansowych. Taksonomia wymaga, aby w ramach ww. obowiązku zostały ujawnione, m.in.:

udział procentowy ich obrotu pochodzący z produktów lub usług związanych z działalnością gospodarczą, która kwalifikuje się jako zrównoważona środowiskowo;
udział procentowy ich nakładów inwestycyjnych oraz wydatków operacyjnych odpowiadający aktywom lub procesom związanym z działalnością gospodarczą, która kwalifikuje się jako zrównoważona środowiskowo^[19].

Dokładna treść ww. obowiązku zostanie doprecyzowana w przyszłym akcie delegowanym Komisji. W stanie na dzień 19 sierpnia 2021 r. jest już dostępny projekt ww. aktu, ale nie wiadomo kiedy i w jakiej ostatecznie treści zostanie on przyjęty^[20].

W przypadku pozostałych przedsiębiorców Taksonomia może mieć jednak duże znaczenie praktyczne, niewynikające z treści jej przepisów. Możliwe jest, że cześć banków czy innych instytucji pożyczających pieniądze, będzie chciała finansować działalności jedynie lub w znaczniej mierze zgodne z Taksonomią. W takim wypadku przedsiębiorcy, chcący otrzymać kredyt na korzystnych warunkach, mogą być w praktyce zobowiązani do wykazania, że ich działalność jest zgodna z Taksonomią. W innym przypadku mogą nie uzyskać potrzebnych im środków lub uzyskać je na niekorzystnych warunkach.

Podsumowanie

Podsumowując, Taksonomia to nowe prawo Unii Europejskiej określające, jakie inwestycje są przyjazne środowisku. Dana działalność gospodarcza kwalifikuje się jako zrównoważona środowiskowo, jeżeli łącznie spełnia cztery warunki, tj.:

1) wnosi istotny wkład w realizację co najmniej jednego z sześciu celów środowiskowych;

2) nie wyrządza poważnych szkód w żadnym z celów środowiskowych;

3) jest prowadzona zgodnie z minimalnymi gwarancjami;

4) spełnia techniczne kryteria kwalifikacji.

Branża finansowa w szczegółowy sposób będzie musiała opisywać, czy oferowane przez nią produkty finansowe są zgodne z Taksonomią. Podobnie duzi przedsiębiorcy w ramach obowiązku publikowania informacji niefinansowych będą wskazywali, w jakim procencie ich działalność jest zgodna z Taksonomią. Pozostali przedsiębiorcy mogą być w praktyce zobowiązani do określenia, czy ich działania będą zgodne z Taksonomią, np. w przypadku chęci uzyskania zewnętrznego finansowania.

dr Radosław Maruszkin

adwokat, zawodowo i naukowo zajmuje się, m.in. prawem ochrony środowiska, prawem klimatycznym i prawem Unii Europejskiej; prezes Fundacji Polska Oddycha; prowadzi zajęcia dla aplikantów adwokackich w Izbie Adwokackiej w Warszawie, www.maruszkin.pl

Przeczytaj więcej takich artykułów w strefie Wiedzy PARP

Artykuł pochodzi z Biuletynu Euro Info 7/2021

[1] Tekst przepisów Taksonomii jest dostępny pod adresem: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020R0852&from=PL

[2] Ang. greenwashing.

[3] Tekst TFUE jest dostępny pod adresem: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:12016E/TXT&from=PL

[4] Rozporządzenie, art. 4.

[5] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1056 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, Dz.U. L 231 z 30.6.2021, str. 1-20.

[6] Rozporządzenie, art. 3.

[7] Rozporządzenie, art. 9.

[8] Rozporządzenie, art. 16.

[9] Rozporządzenie, art. 2 pkt 5.

[10] Rozporządzenie, art. 17 ust. 2.

[11] Rozporządzenie, art. 17 ust. 1.

[12] Zob. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=pi_com%3AC%282021%292800

[13] Rozporządzenie, art. 18 ust. 1.

[14] Szerzej zob. https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/wytyczne-oecd

[15] Zob. http://www.mop.pl/ i www.ilo.org

[16] Rozporządzenie, art. 5.

[17] Rozporządzenie, art. 6.