Pomiń nawigację

10 listopada 2020

Dyrektywa o lepszym egzekwowaniu i unowocześnieniu unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta

Udostępnij

7 stycznia 2020 r. weszła w życie dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/2161 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/6/WE, 2005/29/WE oraz 2011/83/UE w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta (dalej: Dyrektywa 2019/2161)[1]. Jej głównym celem jest wprowadzenie szeregu zmian, które zmierzają do wprowadzenia na poziomie unijnym szczególnych zasad gwarantujących ochronę praw konsumentów dokonujących m.in. zakupu towarów lub usług w internecie. Nowe przepisy dążą do zapewnienia pełnej przejrzystości warunków zakupu poprzez wyeliminowanie agresywnych i wprowadzających w błąd praktyk marketingowych i sprzedażowych, coraz częściej występujących w dobie intensywnego rozwoju rynku e-commerce. Zmiany zakładają także wprowadzenie daleko idących i skutecznych sankcji za naruszenie przepisów dotyczących ochrony konsumenta. Nowe przepisy są elementem pakietu dotyczącego tzw. ,,nowego ładu dla konsumentów’’.

Nowy ład dla konsumentów

Pakiet ,,nowy ład dla konsumentów’’ to szereg zmian przepisów, który został przygotowany przez Komisję Europejską. Jego celem jest wprowadzenie na poziomie unijnym systemu gwarantującego ochronę konsumentów dzięki wprowadzeniu większej przejrzystości działań przedsiębiorcy względem konsumenta oraz konsekwentnym egzekwowaniu prawa w przypadku, gdy klienci zostaną oszukani lub narażeni na nieuczciwe praktyki. Dzięki nowym przepisom klienci mają zyskać gwarancję pewności co do tego, co i od jakiego podmiotu kupują, a także na jakich warunkach zawierają transakcję. Zmiany zakładają stworzenie otoczenia prawnego, które pozwoli zapewnić konsumentowi na podjęcie świadomej decyzji o zakupie, z wykluczeniem czynników mogących potencjalnie wprowadzić go w błąd lub mogących skłonić go do zachowania innego niż takie, które zostałoby przez niego podjęte w przypadku wystąpienia obiektywnych okoliczności i przesłanek.  

Zmieniona definicja internetowych platform handlowych

Nowe zasady ochrony praw konsumentów w szerokim stopniu odnoszą się do korzystania z internetowych platform handlowych. W tym zakresie Dyrektywa 2019/2161 wprowadza kluczową zmianę odnoszącą się do ponownego zdefiniowania pojęcia ,,internetowej platformy handlowej”. Dotychczasowa definicja wymagała aktualizacji z uwagi na fakt, że swoim zakresem nie nadążała za nieustannie zmieniającym się otoczeniem technologicznym. To z kolei w praktyce skutkowało brakiem objęcia zakresem przepisów o ochronie praw konsumenta nowych rozwiązań wykorzystujących innowacyjne technologie.

W świetle nowej definicji internetowa platforma handlowa oznacza usługę korzystającą z oprogramowania, w tym strony internetowej, części strony internetowej lub aplikacji, obsługiwanego przez przedsiębiorcę lub w jego imieniu, która umożliwia konsumentom zawieranie umów na odległość z innymi przedsiębiorcami lub konsumentami.

Dzięki nowej definicji przepisy o ochronie praw konsumentów będą miały w praktyce zastosowanie do bardzo szerokiego spektrum rozwiązań technologicznych wykorzystywanych w branży e-commerce, co w założeniu ma uniemożliwić obchodzenie nowych przepisów w następstwie korzystania z różnych rozwiązań i nowinek technologicznych, których zakres dotychczasowych przepisów nie obejmował.

Zwiększenie bezpieczeństwa internetowych platform handlowych

Nowe przepisy nakładają na dostawców internetowych platform handlowych niezwykle ważny obowiązek informowania konsumentów o tym, czy nabywają za pośrednictwem platformy towar, usługę lub treści cyfrowe od przedsiębiorcy, czy też od podmiotu niebędącego przedsiębiorcą. Obowiązek ten wynika bezpośrednio z faktu, że unijne przepisy dotyczące ochrony konsumentów obowiązują tylko w relacjach pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą (B2C) i nie obejmują swoim zakresem transakcji zawieranych pomiędzy konsumentami (C2C). Z tego względu konsumenci nieposiadający wyczerpujących informacji co do tego, od jakiego podmiotu nabywają towar lub usługę często są nieświadomi braku możliwości skorzystania z praw takich jak np. prawo do odstąpienia od umowy. 

Rozwiązania przyjęte w Dyrektywie 2019/2161 zapewniają w tym zakresie znacznie większą przejrzystość rynku internetowego, umożliwiając konsumentom łatwiejszą ocenę ryzyka, na którą mają wpływ uprawnienia konsumenta wynikające z obowiązujących przepisów. W świetle nowych przepisów dostawcy internetowych platform handlowych powinni wyraźnie informować konsumentów o tym, czy osoba trzecia oferująca towary, usługi lub treści cyfrowe na danej platformie jest przedsiębiorcą czy też jest podmiotem niebędącym przedsiębiorcą. Ustalenie tego faktu powinno odbywać się na podstawie złożonego dostawcy przez osobę trzecią oświadczenia. Jeżeli osoba trzecia oferująca towary, usługi lub treści cyfrowe oświadczy, że ma status podmiotu niebędącego przedsiębiorcą, dostawca internetowej platformy handlowej powinien w takim przypadku zamieścić krótkie oświadczenie, zgodnie z którym prawa konsumentów wynikające z unijnego prawa ochrony konsumentów nie mają zastosowania do zawartej umowy.

Jasne zasady plasowania produktów i usług

Ważną zmianą, mającą praktyczne znaczenie dla konsumentów korzystających z internetowych platform handlowych, a także samych przedsiębiorców będących dostawcami platform oraz podmiotami oferującymi na nich swoje usługi i towary, jest zakazanie praktyki polegającej na tym, że przedsiębiorca w odpowiedzi na wyszukiwanie internetowe konsumenta dostarcza informacje w formie wyników wyszukiwania bez wyraźnego ujawniania płatnej reklamy lub opłat wnoszonych konkretnie w celu uzyskania wyższego plasowania produktów w wynikach wyszukiwania. Jeżeli więc przedsiębiorca bezpośrednio lub pośrednio zapłaci dostawcy funkcji wyszukiwania internetowego za wyższe plasowanie produktu w wynikach wyszukiwania, dostawca funkcji wyszukiwania internetowego powinien w zwięzłej, łatwo dostępnej i czytelnej formie poinformować o tym fakcie konsumentów, co ma zagwarantować w założeniu zwiększenie świadomości konsumenta co do tego, na jakich kryteriach opiera się wyszukiwanie produktów lub usług.

Widok od pasa w dół na kobietę w jeansach trzymającą oburącz ażurowy koszyk zakupowy wypełniony owocami i warzywami

Co istotne obowiązek ten będzie obejmować sytuacje, gdy w celu lepszego plasowania produktów i usług została uiszczona opłata bezpośrednia, jak też jakakolwiek inna płatność pośrednia, która ma wpływ na wyższe plasowanie. Płatność pośrednia może polegać np. na wyższej prowizji za transakcję, a także na różnych systemach rekompensat, które w szczególności prowadzą do wyższego plasowania. Płatności za usługi ogólne, takie jak opłaty za włączenie do listy wyników lub abonament członkowski, które odnoszą się do szerokiego zakresu funkcji oferowanych przedsiębiorcy przez dostawcę funkcji wyszukiwania internetowego, nie należy uznawać za szczególną płatność za uzyskanie wyższego plasowania produktów, pod warunkiem, że takie płatności nie są przeznaczone na uzyskanie wyższego plasowania.

Funkcję wyszukiwania internetowego mogą oferować różnego rodzaju przedsiębiorcy internetowi, w tym pośrednicy, tacy jak internetowe platformy handlowe, wyszukiwarki i porównywarki. Powyższa zmiana w praktyce nakłada na określoną grupę przedsiębiorców obowiązek weryfikacji tego, w stosunku do których sytuacji został nałożony nowy obowiązek informacyjny względem konsumentów, a które sytuacje pozostają poza zakresem rozszerzonej informacji.

Informacja o zasadach opiniowania towarów lub usług

Podczas przygotowywania pakietu zmian został dostrzeżony istotny fakt, że konsumenci w coraz większym stopniu polegają na opiniach i rekomendacjach innych konsumentów, także tych znajdujących się bezpośrednio w obrębie internetowej platformy handlowej, na której dokonują zakupu. Z tego względu Dyrektywa 2019/2161 zakłada, że w sytuacji, gdy przedsiębiorcy zapewniają dostęp do opinii konsumentów o produktach, powinni oni również informować konsumentów, czy ustanowiono procesy i procedury mające zapewnić, aby publikowane opinie pochodziły od konsumentów, którzy rzeczywiście używali produktów lub je kupili.

Jeżeli ustanowiono takie procesy lub procedury, przedsiębiorcy powinni konsumentom udzielać informacji na temat sposobu przeprowadzania kontroli i wyraźnie informować konsumentów o tym, jak opinie są przetwarzane, tzn. czy np. zamieszcza się wszystkie opinie, zarówno pozytywne, jak i negatywne, czy opinie te są sponsorowane lub czy mają na nie wpływ stosunki umowne z przedsiębiorcą.

Dyrektywa 2019/2161 w swoich motywach wprost wskazuje, że w świetle przepisów za nieuczciwą praktykę handlową jest uznawane wprowadzanie konsumentów w błąd poprzez twierdzenie, że opinie o produkcie zostały zamieszczone przez konsumentów, którzy rzeczywiście używali tego produktu lub go kupili, jeżeli nie podjęto uzasadnionych i proporcjonalnych kroków w celu zapewnienia, aby pochodziły one od takich konsumentów.

Powyższy obowiązek będzie mieć duże znaczenie dla internetowych platform handlowych, które będą zobowiązane w praktyce do podjęcia odpowiednich kroków i wdrożenia procedur umożliwiających weryfikowanie wiarygodności osoby zamieszczającej opinię. Takie działania mogłyby obejmować w szczególności wdrożenie odpowiednich środków technicznych służących temu, by zweryfikować wiarygodność osoby zamieszczającej opinię, czyli na przykład zwracając się do niej o informacje, które potwierdzą, że konsument rzeczywiście używał tego produktu lub go kupił.

Zasady zmian i profilowania cen

Dyrektywa 2019/2161 uwzględnia fakt, że przedsiębiorcy niejednokrotnie dostosowują ceny swoich ofert do konkretnych konsumentów lub ich kategorii w oparciu o zautomatyzowane podejmowanie decyzji i profilowanie zachowań konsumentów, co pozwala ocenić ich siłę nabywczą. Nowe przepisy nakładają w tym zakresie na przedsiębiorców obowiązek informowania konsumentów, gdy zaproponowana im cena zostanie indywidualnie dostosowana na podstawie zautomatyzowanego podejmowania decyzji.

Wymóg informacyjny w tym zakresie nie będzie miał zastosowania do technik ustalania cen, które wiążą się z bardzo elastyczną i szybką zmianą ceny w reakcji na wymogi rynku, o ile techniki te nie obejmują indywidualnego dostosowania w oparciu o zautomatyzowane podejmowanie decyzji. Przedsiębiorcy powinni zweryfikować w świetle przepisów stosowane systemy zarządzania ceną i jej dostosowania na podstawie zachowań konsumenta celem wywiązania się we właściwym zakresie z obowiązków informacyjnych wynikających z nowych przepisów.

Zakaz windowania cen w okresie wyprzedaży

Zmiany obejmują swoim zakresem także występujące w praktyce gospodarczej powszechne zjawiska polegające na okresowym zwiększaniu ceny w celu jej późniejszego znacznego obniżenia, które ma skłonić konsumenta do dokonania zakupu. Prawodawca unijny dostrzegł tego typu praktykę w przypadku organizowanych okresowo wyprzedaży, uznając ją za praktykę naruszającą interes konsumenta i negatywnie wpływającą na jego ocenę i świadomość wyboru. 

W świetle wprowadzonych Dyrektywą 2019/2161 zmian, w tego typu przypadkach, w każdym ogłoszeniu o obniżce ceny przedsiębiorca będzie zobowiązany do podania wcześniejszej ceny stosowanej przez podmiot gospodarczy przez określony okres przed zastosowaniem obniżki ceny. Wcześniejsza cena w świetle zmian oznacza najniższą cenę stosowaną przez podmiot gospodarczy w okresie, który nie może być krótszy niż 30 dni przed zastosowaniem obniżki ceny. Państwa członkowskie mogą w tym zakresie wprowadzić inne przepisy dla towarów, które ulegają szybkiemu zepsuciu lub mają krótki termin przydatności. Państwa członkowskie mogą także wprowadzić przepisy przewidujące, że w przypadku stopniowego zwiększania obniżki cen, wcześniejsza cena jest ceną bez obniżki sprzed pierwszego zastosowania obniżki ceny.

Różnicowanie towarów

W świetle Dyrektywy 2019/2161 ma zostać zakazana praktyka wprowadzania towaru na rynek w jednym państwie członkowskim Unii Europejskiej jako identycznego z towarem wprowadzonym na rynki w innych państwach UE w sytuacji, gdy towary te w sposób istotny różnią się składem lub właściwościami. Ma to zapobiec sytuacjom, w których towary wyglądające tak samo, ale posiadające inny skład bądź inne właściwości, są wprowadzane na rynki różnych państw członkowskich Unii Europejskiej jako ten sam towar.

Nowe zasady w praktyce będą oznaczać to, że wprowadzanie do obrotu produktu rzekomo identycznego z produktem wprowadzonym w innych państwach członkowskich, jeśli w rzeczywistości produkty te mają znacząco odmienny skład lub cechy charakterystyczne, będzie uznawane za praktykę wprowadzającą konsumenta w błąd.

Dyrektywa 2019/2161 nakłada na przedsiębiorców wprowadzających do obrotu produkty podobne do produktów wprowadzonych w innych państwach członkowskich obowiązek ich różnicowania w sposób łatwy do zauważenia dla konsumentów. Wskazane przy tym zostało, że właściwe organy państw członkowskich dokonując oceny zróżnicowania, powinny uwzględnić, czy takie zróżnicowanie jest łatwe do zauważenia dla konsumentów, a także uwzględnić prawo przedsiębiorcy do dostosowania towarów tej samej marki do różnych rynków geograficznych z uwagi na uzasadnione i obiektywne czynniki, takie jak prawo krajowe, dostępność lub sezonowość surowców lub dobrowolne strategie, jak również prawo przedsiębiorcy do oferowania towarów tej samej marki w opakowaniach o różnej wadze lub rozmiarze na różnych rynkach geograficznych.

Sankcje za naruszenia praw konsumenta

Wprowadzone przepisy mają w założeniu zagwarantować wymierne korzyści konsumentom, zarówno ze względu na ich zakres, jak też z uwagi na wprowadzone kary za naruszanie unijnego prawa konsumenckiego. W świetle przepisów krajowe organy ochrony konsumentów będą mieć uprawnienia do nakładania skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających kar w sposób skoordynowany. Państwa członkowskie w założeniu mają zapewnić, aby przy nakładaniu sankcji uwzględniano, w stosownych przypadkach, przykładowe kryteria takie jak:

  1. a) charakter, waga, skala i czas trwania naruszenia;
  2. b) działania podjęte przez przedsiębiorcę w celu złagodzenia lub naprawienia szkody poniesionej przez konsumentów;
  3. c) wcześniejsze naruszenia dokonane przez przedsiębiorcę;
  4. d) korzyści majątkowe uzyskane lub straty uniknięte przez przedsiębiorcę wskutek naruszenia, jeżeli dostępne są odpowiednie dane;
  5. e) sankcje nałożone na przedsiębiorcę za to samo naruszenie w innych państwach członkowskich w sprawach transgranicznych, jeżeli informacje o takich sankcjach są dostępne w ramach mechanizmu wzajemnej pomocy;
  6. f) inne czynniki obciążające lub łagodzące mające zastosowanie w okolicznościach danej sprawy.

Dyrektywa 2019/2161 zakłada również ujednolicenie maksymalnej wysokości grzywny za naruszenie nałożonych przez nią obowiązków. W świetle wprowadzonych na jej podstawie zmian maksymalna wysokość grzywny za naruszenia przepisów chroniących konsumenta, ustalona została na poziomie co najmniej 4% rocznego obrotu przedsiębiorcy, co ma zapewnić osiągnięcie skutecznego efektu odstraszającego. W przypadku gdy informacje o rocznym obrocie przedsiębiorcy nie są dostępne, państwa członkowskie są zobowiązane do wprowadzenia przepisów przewidujących możliwość nakładania grzywien, których maksymalna wysokość wynosić będzie nie mniej niż 2 mln EUR.

Termin transpozycji dyrektywy 2019/2161

Nowe przepisy zostały przyjęte przez Parlament Europejski w formie dyrektywy, czyli nie mają bezpośredniego zastosowania i zostaną dopiero wprowadzone do systemów prawnych poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej w drodze transpozycji. Państwa członkowskie zostały zobowiązane do przyjęcia i publikacji przepisów niezbędnych do wykonania Dyrektywy 2019/2161 do 28 listopada 2021 r., zaś do ich stosowania od dnia 28 maja 2022 r.

Dodatkowo państwa członkowskie są zobowiązane do przekazywania Komisji Europejskiej tekstów najważniejszych przepisów prawa krajowego w dziedzinie objętej zakresem Dyrektywy 2019/2161. Ze względu na doniosłość zmian i ich bardzo duży praktyczny wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorców działających w branży e-commerce, perspektywa wejścia w życie przepisów nawet 28 maja 2022 r. nie wydaje się być odległa.  

Adam Żądło

radca prawny, partner w Kancelarii ALCS specjalizującej się w doradztwie prawno-podatkowym dla biznesu

Przeczytaj więcej takich artykułów w strefie wiedzy PARP 

Artykuł pochodzi z biuletynu Euro Info Enterprise Europe Network nr 6/2020


[1] Dz. Urz. UE L 328/7.

Zobacz więcej podobnych artykułów