Czy uproszczona restrukturyzacja ochroni przed upadłością? Rozwiązania przewidziane w „Tarczy 4.0”

Utrata kontrahentów, a tym samym źródeł przychodu, pogorszenie wyników finansowych, zatory płatnicze – to tylko niektóre ze skutków, z jakimi w ostatnich miesiącach musi mierzyć się wielu przedsiębiorców. Aktualne otoczenie gospodarcze, zdominowane przez utrudnienia związane z epidemią COVID-19, stawia przed firmami wiele wyzwań, w tym przede wszystkim to, jak odzyskać dotychczasową płynność. Nieodłącznie wiąże się to z zagadnieniem dotyczącym działań restrukturyzacyjnych, które mają na celu zmniejszenie negatywnych skutków epidemii odczuwalnych przez przedsiębiorców oraz przywrócenie stabilności finansowej.

Jednym z narzędzi mającym wyjść naprzeciw oczekiwaniom małych i średnich przedsiębiorców jest  uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne, wprowadzone do porządku prawnego w tzw. „Tarczy 4.0”[1]. Jest to rozwiązanie, które ma charakter tymczasowy, ponieważ z uproszczonej restrukturyzacji można skorzystać do 30 czerwca 2021 r. Jednocześnie nie zastępuje ona dotychczasowych rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych, czyli o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe i sanacyjne.

Celem wprowadzenia uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego jest umożliwienie dłużnikowi podjęcia negocjacji z wierzycielami bez konieczności formalnego otwierania postępowania przez sąd, ale z jednoczesną ochroną przed egzekucją prowadzoną przez wierzycieli. Postępowanie w wielu mechanizmach stanowi swoistą „barierę ochronną” przed egzekucją dla dłużnika. Jest to uzupełnienie regulacji, zgodnie z którą jeżeli podstawa do ogłoszenia upadłości dłużnika powstała w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, a stan niewypłacalności powstał z powodu COVID-19, bieg terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (30 dni) nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega przerwaniu. Ponieważ wyłączenie obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie chroni dłużnika przed egzekwowaniem wierzytelności przez jego wierzycieli, wprowadzono rozwiązanie, które ma na celu zabezpieczenie dłużników na tę okoliczność[2].

Zasady postępowania – jakie uproszczenia czekają dłużników? 

Uproszczona restrukturyzacja została przewidziana jako postępowanie hybrydowe, do którego stosuje się przepisy o postępowaniu o zatwierdzeniu układu, ale z modyfikacjami.

Postępowanie o zatwierdzenie układu uznaje się za najbardziej odformalizowane i zasadniczo odbywa się ono bez udziału sądu, ponieważ czynności restrukturyzacyjne wobec dłużnika są prowadzone poza ingerencją sądową. To dłużnik dokonuje wyboru nadzorcy układu, a następnie przygotowuje pod jego nadzorem propozycje układowe. Dopiero na etapie składania wniosku o zatwierdzenie układu aktywuje się rola sądu.

Za jedno z ważniejszych udogodnień dla dłużnika należy z pewnością uznać stosunkowo szybkie uzyskanie obrony przed toczącymi się postępowaniami egzekucyjnymi. Często jest to istotna okoliczność dla dłużników. Trwające egzekucje utrudniają, a w niektórych sytuacjach nawet uniemożliwiają „wyjście dłużnika na prostą”. Wszelkie środki otrzymywane przez dłużnika w trakcie trwania egzekucji są automatycznie przekazywane na zaspokajanie roszczeń wierzycieli w toku egzekucji. W praktyce uniemożliwia to np. zakup materiałów przez dłużnika na poczet realizacji przyszłych zleceń, co w perspektywie pozwoliłoby mu spłacić zadłużenia w wyniku otrzymanego wynagrodzenia.

Ciekawe i przełomowe rozwiązanie w tym kontekście zaproponował ustawodawca, wprowadzając uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne. Zgodnie z nim egzekucja wierzytelności objętej z mocy prawa układem oraz wierzytelności rzeczowych i wierzytelności zabezpieczonych przez przewłaszczenie na zabezpieczenie ulega zawieszeniu już od momentu obwieszczenia o otwarciu postępowania. Jest to nowość, która niewątpliwie stanowi ukłon w stronę dłużników. W związku z tym, że postępowanie uproszczone w znaczącym stopniu odbywa się poza sądem, takie rozwiązanie daje dłużnikowi realną możliwość sprawnego oddłużenia. W dotychczasowych modelach postępowania restrukturyzacyjnego nie jest możliwe uzyskanie tak łatwej ochrony przed egzekucją. Przykładowo w postępowaniu o zatwierdzenie układu ochrona rozpoczyna się dopiero z dniem wydania postanowienia o zatwierdzeniu układu, co oznacza, że do tego czasu wierzyciel może prowadzić wobec dłużnika egzekucję.

Ogłoszenie o otwarciu uproszczonej restrukturyzacji uniemożliwia wierzycielom także wszczynanie nowych postępowań egzekucyjnych.

Kto może skorzystać z uproszczonej restrukturyzacji?

Podmiotami, które mogą skorzystać z nowego postępowania, są wszystkie podmioty, które mają tzw. zdolność restrukturyzacyjną. W dużym uproszeniu są to przedsiębiorcy, czyli osoby fizyczne, osoby prawne lub tzw. jednostki organizacyjne prowadzące we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Działalność gospodarcza jest rozumiana jako każdy rodzaj działalności o charakterze zarobkowym. Dodatkowo powinna ona posiadać określone cechy, takie jak: profesjonalny charakter, powtarzalność, uczestnictwo w obrocie gospodarczym[3].

Katalog ten jest zatem bardzo szeroki, ponieważ nie uzależnia dopuszczalności otwarcia uproszczonej restrukturyzacji od spełnienia np. kryteriów dochodowych. Nie ma zatem znaczenia, jakie przedsiębiorca osiąga przychody, ilu ma kontrahentów ani jakiej wartości aktywami dysponuje.

Postępowanie restrukturyzacyjne wszczyna się w stosunku do dłużnika, który jest:

1. niewypłacalny lub
2. zagrożony niewypłacalnością.

Pojęcie niewypłacalności odnosi się do prawa upadłościowego i co do zasady oznacza sytuację, w której dłużnik nie reguluje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeśli opóźnienie to przekracza trzy miesiące.

Zagrożenie niewypłacalnością to z kolei taka sytuacja dłużnika, która wskazuje, że w niedługim czasie może on stać się niewypłacalny. Jest to nieostre określenie i zostawia pole do interpretacji.

Przykład. Przedsiębiorca otrzymał środki w formie pomocy publicznej na realizację jednego z projektów. Po przyznaniu dotacji okazało się, że środki nie powinny zostać wypłacone z uwagi na błędy merytoryczne wniosku. Przedsiębiorca zakupił już materiały na realizację projektu, zatrudnił podwykonawców, którym wypłacił zaliczki. Cofnięcie dotacji spowoduje utratę płynności.

Warto zauważyć, że przyczyna powstania niewypłacalności lub wystąpienia zagrożenia niewypłacalnością nie musi powstać w wyniku COVID-19, żeby dłużnik mógł złożyć wniosek o otwarcie uproszczonej restrukturyzacji.

Dodatkowo, ponieważ wszczęcie postępowania następuje bez udziału sądu, to rolą dłużnika jest weryfikacja, czy wystąpiła w stosunku do niego któraś z opisanych przesłanek. Nadużycie tego uprawnienia może doprowadzić do negatywnych konsekwencji. Dla zabezpieczenia interesów wierzycieli, przewidziano obowiązek naprawienia szkody w sytuacji, gdy dłużnik złożył wniosek o otwarcie postępowania w złej wierze.

Przebieg postępowania

Otwarcie postępowania następuje przez opublikowanie obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (MSiG). Przy czym decyzja o publikacji zależy tylko i wyłącznie od decyzji dłużnika. To on inicjuje postępowanie poprzez zawarcie umowy z doradcą restrukturyzacyjnym. Otwarcie uproszczonej restrukturyzacji nie jest zależne od decyzji sądu, co wyraźnie odróżnia ten rodzaj postępowania od pozostałych.

Warto podkreślić ważną rolę doradcy restrukturyzacyjnego, który, jako nadzorca układu, sprawuje kontrolę nad działaniami dłużnika, ale także pośredniczy między nim a wierzycielami głosującymi nad propozycjami układowymi.

Na dłużniku spoczywa obowiązek sporządzenia dokumentów koniecznych do przeprowadzenia restrukturyzacji. Należą do nich: propozycje układowe, spis wierzytelności oraz spis wierzytelności spornych, które są dalej przekazywane do nadzorcy. Rzecz jasna dokumenty te są sporządzane przy współudziale nadzorcy, co wynika z umowy pomiędzy nim a dłużnikiem.

W dalszych krokach dłużnik podejmuje negocjacje z wierzycielami, co ma doprowadzić do powstania planu układu restrukturyzacyjnego. Na tej podstawie wierzycielom są przedstawiane propozycje układowe. To oni głosują nad tym, czy układ ma być przyjęty, czy nie. Głosowanie może odbywać się poprzez:

1. samodzielne zbieranie głosów przez dłużnika lub
2. na zgromadzeniu wierzycieli (o zwołaniu zgromadzenia obwieszcza się w MSiG).

Warto zwrócić uwagę na to, że na etapie głosowania za propozycjami nie pojawia się sędzia-komisarz. Jest to także istotny wyłom w uproszczonej restrukturyzacji, według której to nadzorca układu przejmuje część zadań sędziego-komisarza. Jest to pokłosie odformalizowania jako głównej cechy tego postępowania.

Po tym jak układ zostanie przez wierzycieli przyjęty, dłużnik składa do sądu wniosek o zatwierdzenie układu. Dopiero na tym etapie pojawia się sąd, który rozpoznaje układ badając, czy jest on zgodny z prawem, ale także, czy nie krzywdzi wierzycieli w sposób rażący. Po skutecznym zatwierdzeniu układu rozpoczyna się faza jego wykonania.

Co dzieje się w razie odmowy zatwierdzenia układu? Czy dłużnik ma jakieś dalsze możliwości, w razie gdyby sąd nie zatwierdził proponowanego układu? Tak – dłużnik może złożyć wniosek o otwarcie postępowania sanacyjnego albo wniosek o ogłoszenie upadłości. Oczywiście ta druga alternatywa wiąże się z dalej idącymi skutkami, ponieważ postępowanie upadłościowe cechuje się większym formalizmem i najczęściej prowadzi do zakończenia działalności przedsiębiorstwa dłużnika.

Istotny jest element czasowy postępowania. Wniosek o zatwierdzenie układu musi zostać złożony do sądu w terminie 4 miesięcy od daty dokonania obwieszczenia w MSiG. Jeśli w tym terminie wniosek nie wpłynie, wówczas postępowanie jest umarzane. Jeśli wniosek zostanie złożony w przewidzianym terminie, wówczas sąd ma obowiązek w terminie dwóch tygodni wydać postanowienie o tym, czy układ zostaje zatwierdzony, czy też nie.

Poszczególne kroki postępowania uproszczonego wyglądają zatem następująco:

• Zawarcie przez dłużnika umowy z doradcą restrukturyzacyjnym.
• Przygotowanie spisu wierzytelności oraz propozycji układowych.
• Ustalenie tzw. dnia układowego.
• Obwieszczenie o otwarciu postępowania w MSiG.
• Sporządzenie spisu wierzytelności i planu restrukturyzacyjnego.
• Zbieranie głosów za planem.
• Wniosek o zatwierdzenie układu.
• Postanowienie sądu o zatwierdzeniu układu.
• Wykonanie układu.

Dyrektywa restrukturyzacyjna

Nie jest jeszcze możliwe stwierdzenie, ile firm z uwagi na COVID-19 będzie zmuszonych do skorzystania z dostępnych regulacji w zakresie restrukturyzacji lub upadłości. Problematyka dotycząca niewypłacalności przedsiębiorców została już jakiś czas temu dostrzeżona przez Unię Europejską. 16 lipca ubiegłego roku weszła w życie tzw. „dyrektywa restrukturyzacyjna”[4].

Oprócz jej oczywistego celu, jakim jest poprawa sytuacji przedsiębiorców w obliczu utraty płynności finansowej, dąży ona do ujednolicenia zasad prowadzenia restrukturyzacji w państwach członkowskich, a tym samym długoterminowo do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego.

Dyrektywa wprowadza zasadę wczesnego ostrzegania i dostępu do informacji, zgodnie z którą państwa członkowskie mają obowiązek zapewnić dłużnikom dostęp do narzędzi pozwalających wykryć okoliczności, które mogłyby prowadzić do pojawienia się prawdopodobieństwa niewypłacalności i  które  mogą  zasygnalizować dłużnikowi  konieczność podjęcia niezwłocznych działań. Jako przykłady w dyrektywie wskazuje się na:

• mechanizmy alarmowe,
• usługi doradcze,
• zachęty do sygnalizowania dłużnikom niekorzystnych zmian.

Zasada ta jest skonstruowana bardzo ogólnie i zostawia duże pole do działania dla państw członkowskich.

Dyrektywa zawiera także szereg postanowień w zakresie tzw. ram restrukturyzacji zapobiegawczej. Reguluje m.in. sposób wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego, kwestię zarządu majątkiem przez dłużnika, skutki restrukturyzacji dla toczących się postępowań egzekucyjnych, wskazanie szczegółowo na treść planu restrukturyzacji. Interesujące jest wprowadzenie zasad ochrony pracowników w procesie restrukturyzacji. Dyrektywa nakłada na dłużnika będącego pracodawcą obowiązek informowania przedstawicieli pracowników o  każdym postępowaniu  dotyczącym restrukturyzacji zapobiegawczej,  które  mogłoby wpłynąć na  zatrudnienie, na  przykład na zdolność pracowników do odzyskania ich wynagrodzeń.

Państwa członkowskie mają obowiązek przyjęcia i opublikowania do dnia 17 lipca 2021 r. przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych do wykonania dyrektywy.  Dotychczas nie został opublikowany projekt polskiej ustawy wdrażającej dyrektywę. W pewnym zakresie do treści dyrektywy odnosi się „Tarcza 4.0”. W uzasadnieniu ustawy wskazuje się na to, że nowe przepisy zawierają rozwiązania odpowiadające instrumentom służącym przeprowadzeniu sprawnej restrukturyzacji, o których mowa w dyrektywie.

Należy jednak spodziewać się, że w celu przyjęcia treści dyrektywy konieczne będzie znowelizowanie ustawy Prawo restrukturyzacyjne. Warto bowiem pamiętać, że aktualnie przewiduje się, iż uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne to narzędzie tymczasowe, z którego można skorzystać jedynie do 30 czerwca 2021 r. Mechanizm ten może być traktowany wyłącznie jako inspirujący się zasadami dyrektywy. Ponieważ ma ona kompleksowy charakter, wymaga również odpowiedniego uregulowania w polskim porządku prawnym.

Wnioski

Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne stanowi interesujące rozwiązanie przede wszystkim dla mikro i małych przedsiębiorców. Jest ono w dużej mierze odformalizowane, a jego większa część toczy się poza sądem. Postępowanie to wprowadza atrakcyjne dla dłużników rozwiązanie, jakim jest możliwość stosunkowo szybkiego zawieszenia toczących się postępowań egzekucyjnych. Uproszczona restrukturyzacja została dodatkowo ukształtowana tak, aby mógł z niej skorzystać każdy dłużnik niezależnie od tego, jakimi środkami finansowymi dysponuje. Przepisy określają bowiem maksymalną wysokość wynagrodzenia dla doradcy restrukturyzacyjnego, jakie ma być ustalone, jeżeli dłużnik jest mikro lub małym przedsiębiorcą.

Na ile uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne sprawdza się w praktyce jako chętnie wykorzystywany model przez dłużników, pokażą z pewnością kolejne miesiące.

Barbara Kaczała

radca prawny w kancelarii JDP Drapała & Partners; specjalizuje się w prawie handlowym i korporacyjnym, compliance, prawie pracy oraz prawie umów; ma doświadczenie w prowadzeniu szkoleń z zakresu compliance, zajmuje się sporządzaniem umów dla transgranicznych sieci produkcyjnych i detalicznych; obsługuje klientów z obszaru niemieckojęzycznego

Przeczytaj więcej takich artykułów w strefie wiedzy PARP 

Artykuł pochodzi z biuletynu Euro Info Enterprise Europe Network nr 6/2020

[1] Ustawa z dnia 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19.

[2] Uzasadnienie do projektu ustawy o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19.

[3] A. Hrycaj, Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe, Lex, 2020.

[4] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132).