Zaloguj się
17 września 2020
Cyfrowa przyszłość Europy. Unijna strategia gospodarki opartej na danych a możliwości rozwoju dla przedsiębiorców
Udostępnij
Rzeczywistość, w której żyjemy, niezaprzeczalnie zmierza ku coraz większej digitalizacji. Także trwająca obecnie pandemia koronawirusa przyczyniła się do wzmocnienia elektronicznej odnogi handlu oraz skierowała zainteresowanie w stronę rozwiązań cyfrowych[1]. Globalna wioska, która kiedyś stanowiła jedynie mrzonkę, staje się coraz bardziej realna, a gospodarka oparta na danych do 2025 r. ma osiągnąć zawrotną wartość 289 miliardów euro. I to w dodatku tylko w samej Unii Europejskiej. W niniejszym artykule wyjaśniam, jaką wizję niedalekiej przyszłości roztacza przed nami Komisja Europejska, czemu na wartości zyskają rozwiązania z dziedziny data science oraz jakie nowe perspektywy rozwoju mają przed sobą mali i średni przedsiębiorcy.
Strategia Komisji Europejskiej dla gospodarki opartej na danych
W lutym bieżącego roku Komisja Europejska przedstawiła do konsultacji dwa kluczowe dla gospodarki opartej na danych dokumenty – Kształtowanie cyfrowej przyszłości Europy[2] oraz Europejską strategię w zakresie danych[3]. Jak zobrazowano to w pierwszej ze wspomnianych publikacji, „tworzenie Europy na miarę ery cyfrowej przypomina kompletowanie układanki składającej się z wielu wzajemnie ze sobą powiązanych elementów”[4]. Owe elementy niezbędne dla prawidłowego kształtowania cyfrowej przyszłości Europy to:
1) technologia przynosząca korzyści ludziom;
2) uczciwa i konkurencyjna gospodarka;
3) otwarte, demokratyczne i zrównoważone społeczeństwo;
4) międzynarodowa współpraca Europy – realizacja roli partnera globalnego[5].
W pierwszym komunikacie dotyczącym cyfrowej przyszłości Europy można odnaleźć podstawy dla unijnej strategii dla gospodarki opartej na danych, która została szerzej omówiona w drugim dokumencie. Głównym celem podejmowania działań napędzających rozwój gospodarki i społeczeństwa opartych na danych jest umożliwienie podejmowania lepszych decyzji, zarówno w przedsiębiorstwach, jak i w sektorze publicznym[6]. Zdaniem Komisji, „aby osiągnąć ten (…) cel, UE może oprzeć się na solidnych ramach prawnych – w zakresie ochrony danych, praw podstawowych, bezpieczeństwa i cyberbezpieczeństwa – oraz na swoim rynku wewnętrznym”[7] – w tym w szczególności na RODO[8]. O co toczy się gra? Odpowiedź uzyskujemy niemal wprost – o dane. Dane będące siłą napędową rozwoju gospodarczego, powszechnego wdrażania innowacyjnych praktyk, a także przełomowym elementem mającym potencjał przyczyniania się do polepszania sytuacji klimatycznej i środowiskowej[9].
Unijne stanowisko względem rozwoju sztucznej inteligencji (AI)
Szczególnie istotnym w kontekście omówionej wyżej strategii dokumentem jest długo wyczekiwana Biała księga w sprawie sztucznej inteligencji[10]. Prezentowane w niej podejście Komisji ma charakter regulacyjny i inwestycyjny, a jego celem jest „promowanie stosowania sztucznej inteligencji i zajęcie się zagrożeniami związanymi z niektórymi [jej] zastosowaniami”[11]. Choć cytowany dokument stanowi zaledwie zalążek dla przyszłej strategii unijnej względem rozwoju AI, przedstawia wysoce prawdopodobne kierunki nowelizacji prawa unijnego oraz krajowego poszczególnych państw członkowskich, o czym mowa w dalszej części niniejszego artykułu. Już na tym etapie z całą pewnością można stwierdzić, iż podejście Komisji względem wprowadzania sztucznej inteligencji jest skoncentrowane na problematyce bezpieczeństwa i etyki, jakie niesie za sobą ten proces. Tym samym za rozsądne należałoby uznać przyjęcie przez przedsiębiorców ostrożnościowej polityki względem technologii AI, w tym w szczególności względem jakichkolwiek planów wprowadzania jej do obrotu, które powinny zostać poparte odpowiednią oceną ekspercką.
USA i Chiny – co robią inaczej?
Do głównych konkurentów Unii Europejskiej w przedmiocie rozwijania gospodarki innowacyjnej należą Stany Zjednoczone oraz Chiny. Jak słusznie wskazano w komunikacie Komisji, model amerykański niemalże w stu procentach koncentruje się na sektorze prywatnym[12], co istotnie ogranicza możliwości rządu oraz instytucji publicznych w zakresie wykorzystywania zgromadzonych informacji dla podejmowania lepszych decyzji, brania czynnego udziału we wdrażaniu innowacji czy koordynowania strategii budowy gospodarki i społeczeństwa opartych na danych. Jak czytamy dalej, „w Chinach nadzorowi rządowemu towarzyszy ścisła kontrola dużych firm technologicznych, która obejmuje ogromne ilości danych bez wystarczających gwarancji dla osób fizycznych”[13]. Strategia unijna zakłada uczenie się na błędach konkurentów, a więc minimalizację ryzyka związanego z naruszeniem prywatności osób fizycznych i dbałość o bezpieczeństwo przekazywanych informacji przy jednoczesnym zachowaniu wysokiego poziomu eksploatacji danych[14]. Powyższe wydaje się być niemalże idealistycznym założeniem. Niemniej jednak usprawnienie dzielenia się danymi pomiędzy sektorami z zachowaniem optymalnych środków bezpieczeństwa wydaje się być możliwe, pod warunkiem odpowiedniego skoordynowania procesu wdrażania strategii gospodarki opartej na danych.
Wsparcie dla data science
Oprócz planowanego rozwoju wspólnych przestrzeni danych oraz łączenia infrastruktury chmurowej[15] jako obszaru największych inwestycji w ramach budowania społeczeństwa opartego na danych (do 2 miliardów euro wsparcia ze strony Komisji), będzie kontynuowany program „Horyzont Europa” (do tej pory „Horyzont 2020)[16]. W ramach jego realizacji na dofinansowanie mogą liczyć przedsiębiorcy rozwijający między innymi „technologie służące zachowaniu poufności czy też technologie stanowiące podstawę przestrzeni danych przemysłowych i osobowych”[17]. Ponadto będą możliwe partnerstwa w ramach obszarów sztucznej inteligencji, robotyki oraz europejskiej chmury dla otwartej nauki[18]. W praktyce oznacza to możliwość ubiegania się przez przedsiębiorców o wsparcie unijne na rzecz projektów z dziedziny data science, co ma przyczynić się do rosnącej innowacyjności dostępnych na rynku rozwiązań, a także wspierać gospodarkę opartą na danych w ramach prezentowanej przez Komisję strategii.
Wspólna przestrzeń rozwoju
Jak słusznie zwrócono uwagę, dla wykorzystania w pełni potencjału Unii Europejskiej w gospodarce opartej na danych, jest konieczne wzmocnienie systemu wewnętrznego umożliwiającego powtórne wykorzystanie danych w innowacyjnych celach[19]. To właśnie przez pryzmat możliwości ponownego wykorzystania danych ocenia się ich wartość, stąd wyróżnienie konieczności udrożnienia kanałów ich przepływu jako jednego z kluczowych elementów europejskiej strategii[20]. Stworzenie wspólnej przestrzeni rozwoju współpracy w zakresie przekazywania danych ma odbyć się z podziałem na cztery główne płaszczyzny – B2B (ang. Business-to-Business), B2G (ang. Business-to-Government), G2B (ang. Government-to-Business) oraz G2G (ang. Government-to-Government)[21]. Głównym założeniem w przypadku modelu G2B jest udostępnianie danych przez administrację publiczną przedsiębiorcom[22]. Dotyczy to w szczególności zbiorów danych o wysokiej wartości, w tym danych szczególnie chronionych, które do tej pory często nie były udostępniane w celach badawczych „ze względu na brak zdolności lub mechanizmów pozwalających na podjęcie konkretnych działań badawczych w sposób zgodny z przepisami o ochronie danych osobowych”[23]. Jeśli zaś chodzi o udostępnianie danych w relacjach między przedsiębiorstwami (B2B), ma ona ulec ekonomicznemu uatrakcyjnieniu z perspektywy tych podmiotów[24]. Powyższe można interpretować jako plan uruchomienia w przyszłości programu unijnego, który wspierałby finansowo tego typu gospodarczą wymianę danych, jednocześnie oferując wytyczne ułatwiające zawieranie umów gwarantujących równe pozycje negocjacyjne stron oraz bezpieczeństwo przekazywanych informacji[25].
Kolejny z wyróżnionych modeli, B2G, koncentruje się na wykorzystywaniu danych prywatnych przez organy publiczne[26]. Zgodnie z treścią omawianego dokumentu Komisji, „obecnie nie ma wystarczających danych sektora prywatnego, które sektor publiczny mógłby wykorzystać w celu (…) świadczenia usług publicznych, takich jak zarządzanie mobilnością lub zwiększenie zakresu i terminowości oficjalnych statystyk”[27]. Uruchomienie wymiany o takim charakterze ma za zadanie przyspieszenie rozwoju społeczeństwa opartego na danych oraz zoptymalizowanie podejmowanych decyzji w wielu obszarach sektora publicznego[28]. Podobnie jak w przypadku modelu B2B, także i tutaj jest rekomendowane „opracowanie odpowiednich zachęt sprzyjających budowaniu kultury wymiany danych” na poziomie krajowym[29]. Tym samym istnieje prawdopodobieństwo uruchomienia w poszczególnych państwach członkowskich UE programów nagradzających przekazywanie danych przez przedsiębiorców prywatnych na rzecz sektora publicznego, co stanowić może źródło dodatkowych środków na rozwój dla przedsiębiorców opierających swoją działalność na danych[30]. Równie dużą wagę w budowaniu gospodarki opartej na danych przywiązuje się do wymiany informacji między organami publicznymi (G2G), przy czym przygotowanie oraz wdrożenie odpowiednich procedur w tym zakresie pozostaje w gestii administracji wewnętrznej na poziomie krajowym[31].
Machine learning – co może pójść nie tak?
W prezentowanej strategii dla unijnej gospodarki opartej na danych, Komisja wskazuje, iż „infrastruktura powinna wspierać tworzenie europejskich puli danych umożliwiających analizę dużych zbiorów danych oraz uczenie się maszyn w sposób zgodny z przepisami o ochronie danych i z prawem konkurencji”[32]. Za główne obszary ryzyka mechanizmów z obszaru machine learning należy uznać właśnie kwestie bezpieczeństwa przetwarzania danych osobowych. Nie bez znaczenia pozostają potencjalne problemy przedsiębiorców wprowadzających na rynek produkty wykorzystujące sztuczną inteligencję, którzy – w braku odpowiednich, jasnych regulacji w tym przedmiocie – nie mają możliwości dokonania oceny ryzyka związanego z ww. decyzją[33]. W efekcie „niepewność prawa może (…) obniżyć ogólny poziom bezpieczeństwa i osłabić konkurencyjność europejskich przedsiębiorstw”[34]. Owa niepewność dotyczy zarówno prawa konkurencji oraz standardów rynkowych dla wprowadzanych do obiegu przedmiotów, praw konsumentów, jak i postępowania dowodowego, które z uwagi na specyficzny charakter produktów wykorzystujących AI może zostać wystawione na próbę[35]. Aby uporządkować nadciągającą cyfrową rzeczywistość, rekomenduje się dostosowanie przez państwa członkowskie UE istniejących już ram prawnych w dziedzinie sztucznej inteligencji[36]. Ponadto „konieczne może być wprowadzenie nowych przepisów dotyczących konkretnie sztucznej inteligencji w celu dostosowania unijnych ram prawnych do aktualnych i oczekiwanych zmian technologicznych i handlowych”[37]. Choć na regulację przedmiotowo poświęconą sztucznej inteligencji trzeba będzie poczekać, już teraz warto zapoznać się z wytycznymi oraz wyróżnić główne ryzyka biznesowe. Przedsiębiorcy skupiający swoją działalność na technologiach innowacyjnych, w tym w szczególności na robotyce oraz rozwiązaniach typu smart wykorzystujących sztuczną inteligencję, powinni dokonać analizy prawnej oraz biznesowej wprowadzania ww. produktów do obrotu w oparciu o aktualnie obowiązujące przepisy w związku z opublikowanymi przez Komisję Europejską dokumentami odnoszącymi się do gospodarki opartej na danych i sztucznej inteligencji.
Szansa dla małych i średnich przedsiębiorców
Szczególnie ważnym z perspektywy małych i średnich przedsiębiorców elementem przedstawionej przez Komisję strategii jest planowane zwiększenie dostępu do narzędzi gospodarki opartej na danych dla tego sektora. Sztandarowymi projektami mającymi usprawnić budowanie specjalnych zdolności przez wspomnianych przedsiębiorców oraz działalności typu startup są „Horyzont Europa” i „Cyfrowa Europa”[38]. Planowane jest także uruchomienie funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, których celem będzie wsparcie małych i średnich przedsiębiorców poprzez lepszy dostęp do danych oraz „opracowywanie nowych usług i zastosowań opartych na danych, między innymi poprzez programy inkubacji”[39]. Warto zatem, aby podmioty zaliczane do MŚP w nadchodzącym czasie obserwowały pojawiające się komunikaty w związku z programami pomocy unijnej oraz wykorzystały możliwość pozyskania dofinansowania, dzięki któremu możliwe będzie zwiększenie innowacyjności ich działalności przy jednoczesnym obniżeniu kosztów narzędzi usprawniających bezpieczne gromadzenie i analizowanie danych.
Jak dane mogą pomóc środowisku?
Dane i ekologia wydają się być odległymi pojęciami, niemniej w rzeczywistości odpowiednio stymulowany przepływ informacji oraz ich odpowiednie wykorzystanie może stać się narzędziem neutralizującym negatywne skutki gospodarki dla środowiska naturalnego, co uwzględniono wprost w omawianej w niniejszym artykule europejskiej strategii w zakresie danych[40]. Do planów przedstawionych przez Komisję należą:
1) uruchomienie inicjatywy „GreenData4All”, ukierunkowanej na wspieranie przejścia na bardziej ekologiczną gospodarkę[41];
2) wprowadzenie usług wykorzystujących dane wielokrotnego użytku dla zagwarantowania zgodności z przepisami dotyczącymi ochrony środowiska[42];
3) stworzenie europejskiej przestrzeni danych na potrzeby inteligentnych aplikacji dla gospodarki oraz opracowanie cyfrowych „paszportów produktów”, mających zapewnić realizację strategii na rzecz promowania zrównoważonych produktów[43];
4) zainicjowanie projektu pilotażowego mającego na celu dążenie do osiągnięcia zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń, dzięki wczesnemu wdrożeniu odpowiedniej strategii zarządzania danymi[44];
5) uruchomienie inicjatywy „Kierunek Ziemia”, który „zaoferuje platformę (…) umożliwiającą wizualizację, monitorowanie i prognozowanie aktywności natury i człowieka (…) w celu wsparcia zrównoważonego rozwoju”[45].
Wyżej opisane elementy strategii w zakresie danych odnoszące się do realizacji celu w postaci uczynienia z Europy pierwszego na świecie kontynentu neutralnego dla klimatu[46] są niewątpliwie bardzo ambitne. Niezależnie od ich ostatecznego efektu oraz skuteczności, za ważną dla przedsiębiorców informację należy uznać wysokie prawdopodobieństwo wyróżniania się projektów z dziedziny data science implementujących technologie czerpania z zasobów, jakimi są dane na rzecz środowiska i ekologii na poziomie ich ewaluacji w przypadku ubiegania się o odpowiednie dofinansowanie unijne bądź krajowe.
Cyfrowa przyszłość
Prognozowany wzrost poziomu digitalizacji otaczającej nas rzeczywistości na przestrzeni następnych pięciu lat może wydawać się na chwilę obecną szokujący[47] – ale czy naprawdę jest się czego obawiać? Zapowiedź nadchodzących zmian przez Komisję Europejską stanowi jedynie potwierdzenie stopniowej ewolucji danych, które powoli stają się nową walutą. To z pewnością dobra wiadomość dla przedsiębiorców wyczekujących ułatwień w rozwijaniu innowacyjnych technologii. Kolejnym krokiem milowym będą zmiany prawne, które nadadzą bardziej szczegółowe ramy nowej rzeczywistości cyfrowej. Ale na to musimy jeszcze poczekać.
Karolina Kaim
specjalistka ds. własności intelektualnej, w szczególności w obszarach nowych technologii i prawa amerykańskiego, współpracuje z kancelarią Barta & Kaliński sp. j. w Krakowie
Przeczytaj więcej takich artykułów w strefie wiedzy PARP
[1] Renewed Reality, raport Instytutu Infuture; http://infuture.institute/raporty/renewed-reality/ (data dostępu: 1 czerwca 2020 r.)
[2] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Kształtowanie cyfrowej przyszłości Europy, Bruksela 2020, COM(2020) 67; https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52020DC0067&from=PL (data dostępu: 25 maja 2020 r.)
[3] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Europejska strategia w zakresie danych, Bruksela 2020, COM(2020) 66; https://op.europa.eu/pl/publication-detail/-/publication/ac9cd214-53c6-11ea-aece-01aa75ed71a1/language-pl/format-xhtml (data dostępu: 20 maja 2020 r.)
[4] Komunikat Komisji (…), Kształtowanie cyfrowej przyszłości Europy, s. 3; https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52020DC0067&from=PL (data dostępu: 25 maja 2020 r.)
[5] Komunikat Komisji (…), Kształtowanie cyfrowej przyszłości Europy, s. 4-16; https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52020DC0067&from=PL (data dostępu: 25 maja 2020 r.)
[6] Komunikat Komisji (…),Europejska strategia w zakresie danych, s. 1, Bruksela 2020, COM(2020) 66; https://op.europa.eu/pl/publication-detail/-/publication/ac9cd214-53c6-11ea-aece-01aa75ed71a1/language-pl/format-xhtml (data dostępu: 20.05.2020 r.)
[7] Tamże.
[8] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych).
[9] Komunikat Komisji (…),Europejska strategia w zakresie danych, s. 3, Bruksela 2020, COM(2020) 66; https://op.europa.eu/pl/publication-detail/-/publication/ac9cd214-53c6-11ea-aece-01aa75ed71a1/language-pl/format-xhtml (data dostępu: 20 maja 2020 r.)
[10] Biała księga w sprawie sztucznej inteligencji. Europejskie podejście do doskonałości i zaufania, Bruksela 2020, COM(2020) 65, https://op.europa.eu/pl/publication-detail/-/publication/aace9398-594d-11ea-8b81-01aa75ed71a1/language-pl/format-PDF (data dostępu: 30 maja 2020 r.)
[11] Tamże, s. 1
[12] Komunikat Komisji (…),Europejska strategia w zakresie danych, s. 4, Bruksela 2020, COM(2020) 66; https://op.europa.eu/pl/publication-detail/-/publication/ac9cd214-53c6-11ea-aece-01aa75ed71a1/language-pl/format-xhtml (data dostępu: 20 maja 2020 r.)
[13] Tamże.
[14] Tamże.
[15] Tamże, s. 18.
[16] Tamże, s. 21
[17] Tamże.
[18] Tamże.
[19] Tamże, s. 7
[20] Tamże.
[21] Tamże.
[22] Tamże.
[23] Tamże, s. 8
[24] Tamże.
[25] Tamże.
[26] Tamże.
[27] Tamże.
[28] Tamże.
[29] Tamże.
[30] Tamże.
[31] Tamże.
[32] Tamże, s. 6
[33] Biała księga w sprawie sztucznej inteligencji (…), s. 14, Bruksela 2020, COM(2020) 65, https://op.europa.eu/pl/publication-detail/-/publication/aace9398-594d-11ea-8b81-01aa75ed71a1/language-pl/format-PDF (data dostępu: 30 maja 2020 r.)
[34] Tamże.
[35] Tamże, s. 14-15
[36] Tamże, s. 15-17
[37] Tamże, s. 18
[38] Tamże, s. 23
[39] Tamże.
[40] Komunikat Komisji (...), Europejska strategia w zakresie danych, Bruksela 2020, COM(2020) 66; https://op.europa.eu/pl/publication-detail/-/publica- tion/ac9cd214-53c6-11ea-aece-01aa75ed71a1/language- -pl/format-xhtml (data dostępu: 20 maja 2020 r.).
[41] Komunikat Komisji (…),Europejska strategia w zakresie danych, s. 28-29, Bruksela 2020, COM(2020) 66; https://op.europa.eu/pl/publication-detail/-/publication/ac9cd214-53c6-11ea-aece-01aa75ed71a1/language-pl/format-xhtml (data dostępu: 20 maja 2020 r.)
[42] Tamże, s. 29
[43] Tamże.
[44] Tamże.
[45] Tamże.
[46] Tamże, s. 28.
[47] The European Data Strategy. Shaping Europe’s Digital Future, s. 2-3; https://ec.europa.eu/commission/presscorner/api/files/attachment/862109/European_data_strategy_en.pdf.pdf (data dostępu: 10 czerwca 2020 r.)