Dyrektywy cyfrowa i towarowa – implementacja oraz wpływ na obrót inteligentnymi sprzętami RTV i AGD

4 listopada 2022 r. prezydent podpisał nowelizację ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta, która implementuje do polskiego porządku prawnego dwa istotne akty prawa UE: dyrektywę cyfrową (2019/770) oraz dyrektywę towarową (2019/771). Ustawa nowelizująca wejdzie w życie 1 stycznia 2023 r.

Założenia obu dyrektyw i ustawy implementującej są niewątpliwie wynikiem postępującego rozwoju nowoczesnych technologii i związaną z nim dynamicznie postępującą cyfryzacją gospodarki umożliwiającą dotarcie do szerokiego grona konsumentów i zaoferowania im nowych, coraz bardziej skomplikowanych usług czy produktów.

Implementacja dyrektywy cyfrowej i towarowej będzie miała istotne znaczenie zarówno dla sprzedawców jak i ich klientów. Sprzedawcy będą musieli dostosować swoją praktykę oraz dokumenty, w tym regulaminy i wzory umów. Nowe uregulowania mają dotyczyć m.in. posprzedażowej obsługi klienta przy reklamacjach, umownej definicji towaru, w tym wchodzących w zakres umowy treści cyfrowych i obowiązków informacyjnych wobec klientów oraz udostępniania aktualizacji oprogramowania urządzeń. Z kolei dla kupujących zasadniczą kwestią będzie zwiększenie bezpieczeństwa ich danych przetwarzanych przez inteligentne urządzenia AGD, który to cel również przyświeca nowym przepisom.

Zastosowanie

Dyrektywa cyfrowa ustanawia przepisy regulujące określone wymogi dotyczące umów, których przedmiotem jest dostarczanie treści cyfrowych lub usług cyfrowych, dyrektywa towarowa natomiast ustanawia przepisy regulujące określone wymogi dotyczące umów, których przedmiotem jest sprzedaż towarów.

Jak wyjaśniono w preambule dyrektywy towarowej, w celu spełnienia oczekiwań konsumentów oraz zapewnienia przedsiębiorcom oferującym treści cyfrowe lub usługi cyfrowe jasnych i prostych ram prawnych, dyrektywa cyfrowa ma zastosowanie do dostarczania treści cyfrowych lub usług cyfrowych, w tym treści cyfrowych dostarczanych na nośniku materialnym, takim jak płyty DVD, płyty CD, pamięć podręczna USB i karty pamięci, a także do samego nośnika materialnego, pod warunkiem że służy on jedynie jako nośnik treści cyfrowych.

Dyrektywa towarowa powinna natomiast mieć zastosowanie do umów sprzedaży towarów, w tym towarów z elementami cyfrowymi (tj. inteligentnych urządzeń AGD i RTV), które potrzebują treści cyfrowych lub usługi cyfrowej, aby pełnić swoje funkcje.

Ponadto, treści cyfrowe lub usługi cyfrowe, które są zawarte w towarach lub wzajemnie z nimi połączone w taki sposób, że ich brak uniemożliwiłby tym towarom pełnienie swojej funkcji, powinny być objęte zakresem dyrektywy towarowej, jeżeli są dostarczane wraz z towarami na podstawie umowy sprzedaży dotyczącej tych towarów (np. umowy sprzedaży lodówki zawierającej elementy cyfrowe). To, czy dostarczanie zawartych w towarze lub wzajemnie z nim połączonych treści cyfrowych lub usługi cyfrowej stanowi część umowy sprzedaży ze sprzedającym, powinno zależeć przede wszystkim od treści tej umowy.

Treści cyfrowe wzajemnie połączone z towarem mogą obejmować usługi umożliwiające tworzenie, przetwarzanie i przechowywanie danych w postaci cyfrowej lub dostęp do takich danych, takie jak „oprogramowanie jako usługa” (SaaS – Software as a Service) oferowane w chmurze obliczeniowej, dostarczanie w sposób ciągły danych o ruchu w systemie nawigacji lub dostarczanie w sposób ciągły indywidualnie dostosowanych planów treningu w przypadku inteligentnych zegarków.

Celem implementacji dyrektywy cyfrowej oraz towarowej, nowelizacja ustawy o Prawach konsumenta wprowadza nowe definicje pewnych pojęć. Dodane zostały definicje m.in. usługi cyfrowej oraz towaru z elementami cyfrowymi.

Przez towar z elementami cyfrowymi rozumiany będzie towar zawierający treść cyfrową lub usługę cyfrową lub z nimi połączony w taki sposób, że brak treści cyfrowej lub usługi cyfrowej uniemożliwiłby jego prawidłowe funkcjonowanie.

Do kategorii towarów z elementami cyfrowymi zaliczyć można zatem: inteligentne sprzęty AGD i RTV takie jak pralki, lodówki dopasowujące temperaturę chłodzenia lub program do aktualnej zawartości lub zwyczajów użytkowników, roboty odkurzające, multicooker (urządzenie, które przygotuje każdą potrawę), piekarniki czy telewizory wyposażone w AI, czyli sztuczną inteligencję (ang. artificial intelligence). Towarami z elementami cyfrowymi będą również takie urządzenia jak smartfony czy tablety.

Przez usługę cyfrową rozumie się natomiast usługę pozwalającą konsumentowi na:

• wytwarzanie, przetwarzanie, przechowywanie lub dostęp do danych w postaci cyfrowej,
• wspólne korzystanie z danych w postaci cyfrowej, które zostały przesłane lub wytworzone przez konsumenta lub innych użytkowników tej usługi,
• inne formy interakcji za pomocą takich danych.

Usługami cyfrowymi są zatem np.: usługi wymiany treści wideo i audio oraz inne usługi przechowywania plików online, edycja tekstów lub gry oferowane w chmurze, usługi przechowywania danych w chmurze, poczty elektronicznej, mediów społecznościowych działających w oparciu o chmury aplikacji.

Aktualizacje dopuszczalne i obowiązkowe

Istotnym obowiązkiem, jaki ustawa implementująca nakłada na przedsiębiorców, jest konieczność dostarczania aktualizacji urządzeń.

Mimo że wielu z nas irytują coraz częściej pojawiające się informacje na temat nowych aktualizacji dostępnych na naszym urządzeniu, omawiana nowelizacja ma znaczenie nie tylko z punktu widzenia ulepszenia i uzupełnienia funkcjonalności danej treści cyfrowej, lecz jest również niezwykle istotna dla bezpieczeństwa naszych danych osobowych, w tym danych wrażliwych.

Warto przy tym pamiętać, że chociaż urządzenia gospodarstwa domowego, które możemy podłączyć do Internetu są przydatne i ułatwiają nam życie, to są jednocześnie potencjalnym źródłem zagrożenia. Lodówki, ekspresy do kawy, roboty sprzątające zarządzane aplikacją czy telewizory smart TV oraz dekodery mogą bowiem zbierać, przechowywać i dalej przetwarzać informacje dotyczące właściciela takiego sprzętu. Jako przykład wskażmy wbudowane kamery wideo do analizy produktów rejestrujące i przechowujące obrazy w pomieszczeniu, w którym zostały ustawione. Pozwala to potencjalnym hakerom na identyfikację użytkownika, poznanie jego statusu materialnego i innych danych osobowych, jak również stwierdzenie jego obecności w domu czy zorientowanie się w rozkładzie mieszkania.

Celem wzmocnienia bezpieczeństwa danych użytkownika sprzętu zawierającego treści cyfrowe, przedsiębiorca będzie zobowiązany do wprowadzania aktualizacji oprogramowania sprzedanego urządzenia. Konsument powinien zostać poinformowany o dostępności aktualizacji, a także o konsekwencjach ich niezainstalowania, czyli np. braku funkcjonowania usługi lub treści cyfrowej.

W związku z tym, zgodność treści cyfrowych lub usługi cyfrowej z umową powinna być także oceniana pod kątem tego, czy treści cyfrowe lub usługi cyfrowe są aktualizowane w sposób przewidziany w umowie. Niedostarczenie aktualizacji, które uzgodniono w jej treści, uznawane będzie za brak zgodności treści cyfrowych lub usługi cyfrowej z umową, umożliwiającą konsumentowi skorzystanie z reklamacji. Co więcej, wadliwe lub niekompletne aktualizacje również będą uznawane za brak zgodności treści cyfrowych lub usługi cyfrowej z umową, ponieważ oznaczałoby to, że takie aktualizacje nie zostały dokonane w sposób przewidziany w jej treści.

Przedsiębiorca będzie zobowiązany informować konsumenta nie tylko o zwykłych aktualizacjach, lecz również tych dotyczących zabezpieczeń, niezbędnych do zachowania zgodności towaru zawierającego elementy cyfrowe zgodnie z umową oraz dostarczać je konsumentowi przez czas:

1)     dostarczania treści cyfrowej lub usługi cyfrowej określony w umowie,

2)     zasadnie oczekiwany przez konsumenta, uwzględniając rodzaj treści cyfrowej lub usługi cyfrowej i cel, w jakim są wykorzystywane, oraz okoliczności i charakter umowy, jeżeli umowa przewiduje dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej jednorazowo lub częściami.

Jako przykład w preambule dyrektywy towarowej wskazano, że w odniesieniu do treści cyfrowych lub usług cyfrowych, których cel jest ograniczony w czasie, obowiązek zapewniania aktualizacji powinien być ograniczony do tego okresu, natomiast w przypadku innych rodzajów treści cyfrowych lub usług cyfrowych okres, w którym aktualizacje powinny być zapewniane konsumentowi, może być równy okresowi ponoszenia odpowiedzialności za brak zgodności z umową lub może wykraczać poza ten okres, co może mieć miejsce szczególnie w przypadku aktualizacji zabezpieczeń.

Nowelizacja ustawy o prawach konsumenta dopuszcza także możliwość jednostronnej zmiany treści lub usługi cyfrowej (w tym treści lub usługi zaimplementowanej w inteligentnym urządzeniu RTV/AGD) przez przedsiębiorcę w zakresie wykraczającym poza to, co jest niezbędne do zachowania ich zgodności. Zgodnie z projektem ustawy wprowadzenie jednostronnej modyfikacji jest możliwe tylko wtedy, kiedy umowa tak stanowi i jedynie z uzasadnionych przyczyn wskazanych w tej umowie. Przedsiębiorca nie może jednak dokonać zmiany treści cyfrowej lub usługi cyfrowej dostarczanych w sposób jednorazowy.  Wprowadzenie takiej zmiany nie może wiązać się z jakimikolwiek kosztami po stronie konsumenta, a przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta w sposób jasny i zrozumiały o dokonywanej zmianie.

Podmiot odpowiedzialny

Zgodnie z nowelizacją, w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi (elektroniki, inteligentnych sprzętów RTV i AGD), podmiotem odpowiedzialnym za informacje o dostępności oraz dostarczanie aktualizacji, jak również podmiotem odpowiedzialnym za brak zgodności z umową treści cyfrowej lub usługi cyfrowej jest przedsiębiorca.

Przepisy nowelizacji nie precyzują, czy przez pojęcie przedsiębiorcy odpowiedzialnego za zapewnienie aktualizacji należy rozumieć producenta elektroniki i RTV/AGD czy też sprzedawcę. Wskazówek w tym przedmiocie nie dostarcza również dyrektywa cyfrowa. Jednak z treści preambuły dyrektywy towarowej można próbować wyczytać intencje ustawodawcy wspólnotowego, którą jest zapewnienie państwom członkowskim możliwości zwiększenia poziomu ochrony konsumenta w ich prawie krajowym, poprzez swobodę ustalenia dłuższych okresów odpowiedzialności sprzedawcy niż te, jakie przewidziano w dyrektywie. W rezultacie należałoby przyjąć, że chodzi tu o obowiązki i odpowiedzialność sprzedawcy, który jest stroną umowy z konsumentem i z którym konsument się kontaktuje.

Z uwagi na to, że aktualizacje urządzeń często wymagają zaangażowania producentów, celem zapewnienia zgodności z umową towaru zawierającego treści cyfrowe, sprzedawcy powinni odpowiednio zabezpieczyć swoje interesy w umowach z producentami.

Obowiązek sprzedawców ogranicza się do aktualizacji, które są niezbędne do zachowania przez towary z elementami cyfrowymi zgodności z umową. Sprzedawca nie jest zobowiązany do zapewniania rozszerzania funkcjonalności towarów wykraczającego poza wymogi zgodności z umową, chyba że strony umówią się inaczej.

Przechodząc do podstaw ponoszenia odpowiedzialności przedsiębiorcy, w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi, będą one wobec niego wyciągane za brak zgodności z umową treści cyfrowej lub usługi cyfrowej dostarczanych w sposób ciągły (np. usługi w chmurze), który wystąpił lub ujawnił się w czasie, w którym zgodnie z umową treści te miały być dostarczane. Czas ten nie może być krótszy niż dwa lata od chwili dostarczenia towaru z elementami cyfrowymi.

W zakresie korzystania z usług i treści cyfrowych przepisy przewidują uprawnienie konsumenta do żądania przywrócenia ich zgodności z umową. Uprawnienie do żądania obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy aktualizują się dopiero wtedy, kiedy:

• doprowadzenie do zgodności z umową jest niemożliwe albo nadmiernie kosztowne;
• przedsiębiorca pomimo starań nie doprowadził do przywrócenia zgodności z umową treści lub usług;
• brak zgodności z umową jest istotny, chyba że przedsiębiorca oświadczył, że jest w stanie doprowadzić do zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych obciążeń dla konsumenta.

Jeżeli aktualizacja negatywnie wpływa na dostęp do treści lub korzystanie z nich, konsument ma prawo odstąpić od umowy w terminie 30 dni.

Przedsiębiorca, który poinformował konsumenta o aktualizacji i konsekwencjach jej niezainstalowania, nie będzie jednak ponosił odpowiedzialności za brak zgodności towaru zawierającego elementy cyfrowe z umową wynikający wyłącznie z braku aktualizacji przez konsumenta, chyba że niezainstalowanie lub niewłaściwa instalacja aktualizacji będą wynikały z błędów w instrukcji instalacji dostarczonej przez przedsiębiorcę.

Rękojmia i gwarancja

Istotną zmianą, która wynika z dyrektywy towarowej, jest również wyodrębnienie i doprecyzowanie przepisów o rękojmi konsumenckiej. Dotychczas ogólne zasady dotyczące rękojmi były wspólne zarówno dla obrotu konsumenckiego, jak i profesjonalnego. Regulowały je przepisy zawarte w Kodeksie cywilnym. Na podstawie omawianej nowelizacji rękojmia konsumencka stanie się odrębną i szczegółowo uregulowaną instytucją prawną, przeniesioną do ustawy o prawach konsumenta.

Projektowane zmiany przewidują także odejście od stosowanych dotychczas zasad dotyczących wad fizycznych i prawnych towarów na rzecz określenia subiektywnych i obiektywnych warunków zgodności towaru z umową.

Zgodnie z ustawą implementującą, sprzedawca będzie odpowiadać za brak zgodności z umową istniejący w momencie dostawy towarów, który ujawnił się w ciągu dwóch lat od dnia dostawy, podobnie jak ma to miejsce obecnie w odniesieniu do rękojmi za wady fizyczne.

Nowelizacja wydłuża jednak okres domniemania, że niezgodność z umową istniała w chwili wydania rzeczy – po zmianach będą to dwa lata. Okres odpowiedzialności za brak zgodności z umową będzie się zatem pokrywał z okresem domniemania, że niezgodność istniała w chwili dostarczenia towaru, co oznacza, że aby skutecznie bronić się przed roszczeniami konsumentów, przez cały ten okres sprzedawca będzie musiał być w stanie wykazać, że niezgodność towaru z umową pojawiła się już po momencie dostawy. Wyjątkiem na tym tle jest sytuacja, w której domniemania nie można pogodzić ze specyfiką towarów lub charakterem braku zgodności z umową.

Zmiany dotkną również przepisów dotyczących gwarancji. W tym zakresie co prawda nadal będą mieć zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego, jednak wyłączona będzie możliwość stosowania przez producentów warunków gwarancyjnych, które będą mniej korzystne od tych, jakie dotyczą rękojmi konsumenckiej.

Co więcej sprzedawcy nie będą już mogli z taką łatwością wykorzystywać niewiedzy konsumentów z zakresu rękojmi i gwarancji (w szczególności w sklepach AGD RTV) w zakresie, w jakim kierowali reklamacje konsumentów bezpośrednio do producenta z tytułu gwarancji. Zgodnie bowiem z nowymi przepisami kwestia ta ma być wyjaśniona konsumentowi w oświadczeniu gwarancyjnym, które powinno zawierać wyraźne stwierdzenie, że w przypadku braku zgodności rzeczy sprzedanej z umową kupującemu z mocy prawa przysługują środki ochrony prawnej ze strony i na koszt sprzedawcy oraz że gwarancja nie ma wpływu na te środki ochrony prawnej.

Podsumowanie

Implementacja dyrektywy cyfrowej i towarowej wprowadzi szereg istotnych zmian w sprzedaży konsumenckiej, w tym dla przedsiębiorców prowadzących sklepy internetowe, którzy muszą dostosować swoją praktykę w szczególności w ramach posprzedażowej obsługi klienta w zakresie reklamacji. Istotnym dla sprzedawcy będzie również odpowiednie zdefiniowanie w umowie towaru, w tym wchodzących w zakres umowy treści cyfrowych, w taki sposób, aby nie narazić się na zarzut niezgodności z umową i wdrożenie stosownych praktyk w zakresie obsługi reklamacji. W tym celu przedsiębiorcy powinni dokonać przeglądu i dopasowania postanowień regulaminów. Konieczne może okazać się również rozbudowanie informacji przekazywanych konsumentowi przed zawarciem umowy.

Cel nowych uregulowań jest jednak istotny nie tylko z punktu widzenia ochrony praw konsumentów w związku z zakupem wadliwego towaru czy treści cyfrowej, lecz również z perspektywy bezpieczeństwa danych użytkownika urządzenia zawierającego treści cyfrowe.

Obowiązek zapewnienia konsumentom aktualizacji oprogramowania ich urządzeń do nowszej i często bezpieczniejszej wersji, choć może być uciążliwy dla przedsiębiorcy, wpłynie nie tylko na poprawę jakości działania nabytych towarów, ale również poprawi bezpieczeństwo danych przetwarzanych przez te urządzenia, w tym spowoduje, że przestępcy będą mieć dużo mniejsze szanse na pozyskanie danych użytkownika. 

Katarzyna Kanik, Associate

Mikołaj Prochownik, Senior Associate

KWKR Konieczny Wierzbicki i Partnerzy S.K.A