Wnioski z Bilansu Kapitalu Ludzkiego : Polacy żądni wiedzy, a w branży usług szkoleniowo-rozwojowych jest gorzej, a będzie lepiej.

Polacy są coraz bardziej żądni wiedzy – wynika z najnowszego Bilansu Kapitału Ludzkiego 2022/2021 "Rozwój kompetencji – uczenie się dorosłych i sektor szkoleniowo-rozwojowy" (BKL 2021). Coraz większa liczba dorosłych podnosi, na różne sposoby, swoje kompetencje. W ciągu roku poprzedzającego badanie zadbało o nie aż 83% osób w wieku 25-64 lat.

Polaków do kształcenia i wzbogacania wiedzy motywuje przede wszystkim rozwój umiejętności potrzebnych w pracy (64% wskazań), wciąż liczą się też wymagania stawiane przez pracodawców (43%).

Prezes Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości Dariusz Budrowski podkreśla: dorośli Polacy chcą się rozwijać i rzeczywiście to robią. – Najczęściej uczymy się w sposób nieformalny, od naszej rodziny i przyjaciół, w miejscu pracy i podczas wykonywania codziennych obowiązków – mówi. Prezes PARP zauważa też, że połowa Polaków wykorzystuje do nauki Internet; ta forma uczenia się coraz częściej wykorzystywana jest również przez osoby starsze.

Internet rządzi

Praca u podstaw zaczyna przynosić spodziewane efekty: coraz więcej Polaków już wie, że bez sukcesywnego doskonalenia swoich umiejętności ich obecność na rynku pracy będzie mniej pewna, utrzymanie się w obecnej firmie – trudniejsze, awans, podwyżka – raczej nierealne. Wnioski wypływające z BKL 2021 są jednoznaczne: poziom aktywności edukacyjnej dorosłych Polaków jest wysoki. Wrażenie robi wynik 83% osób w wieku 25-64 lat, które deklarują, że w roku poprzedzającym badanie rozwijało swoje kompetencje, ucząc się w sposób nieformalny, pozaformalny lub – najrzadziej (6% wskazań) – formalny.

 Najwięcej dorosłych Polaków (71%) deklaruje, że rozwija swoje kompetencje w sposób nieformalny. Najpowszechniej wykorzystywaną metodą uczenia się w ten sposób jest korzystanie z materiałów dostępnych w Internecie. Na tę formę zdobywania wiedzy    wskazywała połowa osób dorosłych w wieku 25-64 lat.

Wojciech Kubica z Zakładu Socjologii Gospodarki, Edukacji i Metod Badań Społecznych Uniwersytetu Jagiellońskiego zauważa, że Internet wykorzystywany jest do nauki także przy okazji kursów i szkoleń zawodowych online oraz niezawodowych kursów i szkoleń online. W obu przypadkach odsetek korzystających z tych metod wzrósł w porównaniu z poprzednią edycją BKL dwukrotnie.

Autorzy badania wskazują przy okazji, że sięganie do zasobów Internetu przy okazji samodzielnego poszerzania wiedzy i umiejętności to forma zdobywania kompetencji systematycznie upowszechniająca się wśród osób starszych.

W sposób pozaformalny uczy się 36% dorosłych Polaków. To nieznacznie mniej niż poprzednich edycjach BKL. Na rynek edukacji pozaformalnej trwałe już zapewne piętno odcisnęła pandemia koronawirusa -  widoczny jest wzrost uczestnictwa w szkoleniach zdalnych, przy spadku zainteresowania szkoleniami stacjonarnymi. Szkolenia online zastąpiły też część szkoleń, które do tej pory były realizowane w sposób stacjonarny. Autorzy badania wskazują, że pandemia w istotny sposób wpłynęła na rozwój narzędzi niezbędnych do kształcenia na odległość oraz na zmianę oczekiwań i zachowań odbiorców usług edukacyjnych. Zainteresowani rozwojem kompetencji przyzwyczaili się do zdalnych form edukacji, te zaś stały się wygodniejsze, niż kiedykolwiek wcześniej. W ten sposób można tłumaczyć fakt, że zmiany w wyborze form edukacji pozaformalnej utrzymały się mimo zniesienia pandemicznych restrykcji.

Co nas pcha do wiedzy?

Polacy szkolą się chcąc przede wszystkim (64% wskazań) rozwijać umiejętności potrzebne w pracy. Wojciech Kubica zauważa, że ten czynnik jest dla Polaków coraz istotniejszy. W poprzednich dwóch edycjach BKL ten powód wskazywało 58% i 60%. Spada natomiast waga drugiego najistotniejszego czynnika – wymagań ze strony pracodawcy: obecnie jest to 43%, w poprzednich latach było to  58% i 55%. Według eksperta takie wyniki można interpretować na korzyść rosnącej świadomości pracowników w kwestii własnych potrzeb rozwojowych. Kubica zauważa też, że wśród priorytetowych powodów rozwijania umiejętności zawodowych od początku badań prowadzonych w ramach BKL brakuje chęci zwiększenia zarobków. W trzech kolejnych edycjach na ten powód wskazywało od 2% do 0% osób. Mniejsze znaczenie niż można się spodziewać ma dla Polaków chęć uzyskania certyfikatu lub licencji. Tę odpowiedź niezmiennie wskazuje zaledwie 3-4 proc. osób.

 Na aktywność edukacyjną wpływ mają takie czynniki, jak sytuacja zawodowa, zajmowane stanowisko, wiek czy poziom wykształcenia. W 2021 r. w sposób formalny lub pozaformalny uczyło się 60% osób pracujących, 31% bezrobotnych i 15% nieaktywnych zawodowo. Najwyższy poziom aktywności edukacyjnej - udział w edukacji formalnej lub pozaformalnej - odnotowano wśród specjalistów (76%), najniższy wśród robotników niewykwalifikowanych (30% deklarujących taką aktywność).

Wyniki BKL 2021 wskazują, że czynnikiem najsilniej oddziałującym na aktywność edukacyjną jest wykształcenie. Osoby z wykształceniem wyższym utrzymują wysoki poziom tej aktywności w każdym okresie życia, w innych przypadkach widać wyraźny wpływ wieku na spadające zainteresowanie rozwojem kompetencji.

Ci, którzy nie korzystają z żadnych form rozwoju tłumaczą swoją bierność edukacyjną głównie tym, że uczestnictwo w kursach czy szkoleniach nie było im potrzebne w pracy.
W 2021 r. taką odpowiedź wybrało 71% osób biernych edukacyjnie i było to 7 p.p. więcej niż w poprzednim badaniu.

Podobnie, jak w poprzednich latach koszty kursów i szkoleń zawodowych pokrywają przede wszystkim pracodawcy, jednak ich zaangażowanie w finansowanie rozwoju pracowników się zmniejsza.

Branża usług szkoleniowo-rozwojowych: jest gorzej, będzie lepiej

Pandemia koronawirusa miała niebagatelny wpływ nie tylko na zwyczaje i zachowania edukacyjne Polaków, ale i na nastroje i kondycję sektora usług szkoleniowo-rozwojowych (SSR).

Jednym z parametrów najjaskrawiej odzwierciedlających negatywny wpływ pandemii  na branżę jest kondycja finansowa firm. Według BKL 2021 odnotowano znaczący wzrost odsetka podmiotów deklarujących pogorszenie sytuacji finansowej (z 5% w 2019 r. do 28% w 2021 r.). Spadł również odsetek pozytywnych ocen kondycji podmiotów (z 81% w 2019 r. do 64% w 2021 r.). Największą trudność dla podmiotów działających w SSR stanowił spadek liczby klientów (86% badanych podmiotów).

Negatywne skutki pandemii uderzyły przede wszystkim w podmioty z najkrótszym stażem oraz w najmniejsze firmy (75% firm jednoosobowych, 69% mikroprzedsiębiorstw, 64% firm małych i średnich). Aż 94% podmiotów obecnych na rynku rok lub krócej przyznało, że odczuło problemy związane z pandemicznymi następstwami i ograniczeniami. Sytuacja jest tym trudniejsza, im mniejsza jest firma.

Co ciekawe i krzepiące, kwestie finansowe nie pogorszyły nastrojów w branży. Firmy pytane o przewidywania na kolejny rok deklarowały, że wierzą w stabilność sytuacji (63% wskazań). Niemal co trzecia (29%) uważa, że w kolejnym roku sytuacja się poprawi.

Najpopularniejszymi usługami oferowanymi przez badane podmioty są szkolenia i treningi grupowe (63%) oraz szkolenia i treningi indywidualne (61%). 55% podmiotów oferuje kwalifikacyjne kursy zawodowe i kursy umiejętności zawodowych.

SRR to w przeważającej liczbie podmioty prywatne (86%), ich liczba sukcesywnie rośnie. Większość uczestników rynku to mikroprzedsiębiorstwa i małe firmy, podmioty funkcjonujące przede wszystkim lokalnie lub regionalnie i działające ponad 10 lat. 

Dobra strona kryzysu

Uczestnicy rynku potrafią dostrzec pozytywne następstwa pandemicznego kryzysu: wskazują, że jest to czas, gdy mogły rozwinąć się i upowszechnić usługi oferowane w trybie zdalnym. Znacząco zwiększył się także odsetek usług realizowanych w formie mieszanej. Kursy i szkolenia w tej formie były dostępne dla większej liczby potencjalnych odbiorców.
W  ten sposób można było zainteresować usługami także takich klientów, do których wcześniej trudno było  dotrzeć.  

W SSR widać znaczący udział w branży podmiotów realizujących usługi w formie blended learningu (61%), e-learningu (58%), mniejszy w ramach modelu just in time (38%). Wojciech Kubica zauważa, że liczba oferowanych usług realizowanych w formie zdalnej i blended lerningu wzrosła w porównaniu do edycji 2019 r. o około 30 p. p.

Pozostałe formy są znacząco mniej popularne. Zaledwie 9% podmiotów deklaruje obecność w ofercie usług z wykorzystaniem wirtualnej lub mieszanej rzeczywistości oraz sztucznej inteligencji. Zdaniem Kubicy istotny jest jednak fakt, że aż 15% firm zadeklarowało wprowadzenie takich usług w najbliższym roku. Kolejne 17 proc. podmiotów deklaruje wprowadzenie do oferty symulacji online lub videolearningu (obecnie takie usługi ma 14% firm). Jak podkreślił, to dobra wiadomość; zapowiedź, że nowoczesne formy kształcenia będą coraz powszechniejsze.  

Warto też zauważyć, że najnowszy BKL po raz kolejny potwierdził ujemną dynamikę innowacyjności firm branży usług szkoleniowo-rozwojowych – odsetek innowacyjnych podmiotów spadł o 9 p.p. względem poprzedniego badania. Podmioty innowacyjne w ciągu roku wprowadziły średnio dwie do trzech innowacji. Często związane one były z dostosowaniem działalności podmiotów do warunków wymuszonych  pandemią.

 Po co rozwój?

Ponad połowa (52%) podmiotów SSR ocenia, że w ciągu trzech lat poprzedzających badanie jakość ich usług nie zmieniła się. W co trzecim przypadku (30%) padła deklaracja, że świadczone usługi poprawiły się, 14 % przyznaje, że zauważa zmianę na gorsze. Jednocześnie tylko co trzeci podmiot podjął działania mające na celu poprawę jakości świadczonych usług.

Niezmiennie coraz wyższa jest opinia firm o swoich kadrach, co jednak – jak podkreślają autorzy badania – wcale nie jest dobre.  Aż 72% podmiotów uważa poziom kadry merytorycznej za optymalny i  nie widzi potrzeby jego rozwoju. Większość badanych podmiotów (87%) deklaruje przeprowadzanie kontroli jakości własnej kadry merytorycznej. Najczęściej taka kontrola przeprowadzana jest każdorazowo po wykonanej usłudze.

Niezwykłe czasy…

Kierownik zespołu badawczego BKL, szef Zakładu Socjologii Gospodarki, Edukacji i Metod Badań Społecznych Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. dr hab. Jarosław Górniak przyznaje, że gromadzenie danych w ramach najnowszej edycji Bilansu odbyło się szczególnym okresie; badanie przedsiębiorstw i sektora usług szkoleniowo-rozwojowych zrealizowano do końca 2021 r. Prowadzone w warunkach kolejnej fali pandemii badania ludności trwały do wiosny następnego roku. Prof. Górniak przypomina, że w tym czasie polska gospodarka rozwijała się bardzo dobrze, notując w 2021 r. realny wzrost PKB na poziomie 5,9%. Stopa bezrobocia spadła w drugim kwartale 2022 r. do poziomu 2,6%.

–  Okres, w którym realizowaliśmy BKL 2021, był  czasem gospodarczej ekspansji w warunkach narastającej, choć jeszcze nie tak dotkliwej inflacji, czasem niemal pełnego zatrudnienia i nadziei zakończenia najtrudniejszego etapu pandemii i powrotu do normalnego funkcjonowania. Był to też czas utrwalania się nowych sposobów funkcjonowania przedsiębiorstw i organizacji pracy, których wdrożenie przyspieszyła pandemia – podkreśla kierownik zespołu badawczego.

Prof. Górniak zauważa, że sytuacja na rynku pracy doprowadziła do wyraźnego zmniejszenia oczekiwań pracodawców co do doświadczenia zawodowego kandydatów do pracy.

– Przy rekrutacji kładą oni nacisk na posiadanie przez kandydatów umiejętności zorganizowania swojej pracy, terminowość, odpowiedzialność i radzenie sobie  ze stresem; na dobre umiejętności interpersonalne czy wreszcie kompetencje poznawcze, a w szczególności łatwość uczenia się, pomysłowość, umiejętność analizy i wyciągania wniosków. W szkoleniach finansowanych przez firmy szczególnym popytem cieszą się natomiast te, które oferują rozwój konkretnych umiejętności zawodowych związanych ściśle z wykonywaną pracą"  –  wyjaśnia. Jak dodaje jest to zrozumiałe podejście w sytuacji przewagi popytu nad podażą na rynku pracy.

Bilans Kapitału Ludzkiego realizowany jest przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości i Uniwersytet Jagielloński od 2009 r. Jest jednym z największych europejskich projektów badawczych w obszarze kompetencji, zatrudnienia i rynku pracy.