Współpraca na linii wykonawca-podwykonawcy przy realizacji zamówień publicznych

Jak wynika z dyrektywy klasycznej[1], podwykonawstwo uważa się za jedno z narzędzi służących do realizacji celu, jakim jest zwiększenie efektywności wydatków publicznych, poprzez ułatwienie udziału małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w zamówieniach publicznych (motyw 2 dyrektywy klasycznej)[2]. Jak wynika ze stanowiska doktryny i judykatury, jednym z mechanizmów wspierających to narzędzie, a przez to i cel efektywnych wydatków publicznych, jest realne dopuszczenie podwykonawstwa i likwidacja barier z tym związanych[3]. W związku z tym należy uznać, że z perspektywy realizacji celów zamówień publicznych współpraca na linii wykonawca i podwykonawca jest jak najbardziej pożądana.

Istota podwykonawstwa

W art. 7 pkt 27 ustawy Prawo zamówień publicznych (dalej: uPzp)[4] zostało określone, co należy rozumieć przez umowę o podwykonawstwo. Zgodnie z przywołanym przepisem umowa o podwykonawstwo to umowa w formie pisemnej o charakterze odpłatnym, zawarta między wykonawcą a podwykonawcą. Przy czym, jak wynika z tego przepisu, umową o podwykonawstwo będzie także umowa w formie pisemnej o charakterze odpłatnym, zawierana w ramach zamówienia publicznego na roboty budowlane[5] między podwykonawcą a dalszym podwykonawcą lub między dalszymi podwykonawcami, na mocy której odpowiednio podwykonawca lub dalszy podwykonawca, zobowiązuje się wykonać część przedmiotu zamówienia.

Z powyższej definicji doktryna wywodzi, że podwykonawstwo polega na bezpośredniej realizacji części zamówienia przez podmiot niebędący wykonawcą[6]. Jednocześnie podkreśla się, że ze wskazanego wcześniej przepisu wynika, iż można wyróżnić trzy charakterystyczne cechy umowy podwykonawstwa, tzn. pisemność, odpłatność i jej przedmiot – czyli świadczenie wykonania określonej części zamówienia publicznego[7]. Przy czym przedmiotem umowy o podwykonawstwo są usługi, dostawy lub roboty budowlane będące częścią zamówienia publicznego[8]. Warto te uwagi uzupełnić o stanowisko wynikające z judykatury. W wyroku z 5 maja 2015 r. Krajowa Izba Odwoławcza[9] podkreśliła, że: „pojęciem podwykonawcy należy objąć tylko sytuację, gdy podmiot trzeci realizuje część przedmiotu zamówienia na podstawie stosownego porozumienia z wykonawcą, przy czym czyni to na własne ryzyko i rachunek. Tym samym podwykonawstwo (…) dotyczy samodzielnej realizacji określonej części zamówienia przez podwykonawcę, na zasadach zbliżonych do wykonawcy”[10].

Zakres zastosowania przepisów uPzp do podwykonawstwa

W celu zgodnego z przepisami uPzp przygotowania współpracy pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą należy mieć świadomość, jakie kwestie w tym obszarze zostały objęte przepisami ustawy Prawo zamówień publicznych. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują następujące aspekty:

• obowiązki wykonawcy związane z powierzeniem wykonania części zamówienia podwykonawcy,
• obowiązki podwykonawcy,
• obowiązki podwykonawcy jako podmiotu udostępniającego zasoby,
• klauzule ochronne obejmujące podwykonawców,
• rozwiązania prawne dotyczące umów o podwykonawstwo w ramach zamówień na roboty budowlane,
• ograniczenia możliwości zastosowania podwykonawstwa,
• podwykonawstwo w ramach zamówień w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa.

Odnosząc się do pkt 1 konieczne jest przywołanie treści art. 462 ust. 2 uPzp, z którego wynika możliwość wprowadzenia przez zamawiającego w stosunku do wykonawcy obowiązku wskazania w ofercie części zamówienia, których wykonanie zamierza powierzyć podwykonawcom, oraz podania nazw ewentualnych podwykonawców, jeżeli są już znani. Ponadto wykonawca w określonych sytuacjach może mieć narzucony obowiązek wskazania danych dotyczących podwykonawcy i umowy o podwykonawstwo również tuż przed rozpoczęciem realizacji zamówienia, co wynika z art. 462 ust. 3 i 4 uPzp. Poza tym zamawiający może przewidzieć w dokumentach zamówienia obowiązek weryfikacji, czy nie zachodzą wobec podwykonawcy podstawy wykluczenia, o których mowa w art. 108 i art. 109 uPzp.

W odniesieniu do obowiązków podwykonawców wynikających z uPzp (wyżej wskazany pkt. 2) należy zastrzec, że kreowanie obowiązków na tej płaszczyźnie następuje w wyniku wprowadzenia przepisów, które dotyczą relacji zamawiający-wykonawca, jednocześnie odnosząc się do podwykonawców. W tym zakresie należy przywołać art. 95 ust. 1 uPzp, z którego wynika, że podwykonawca powinien zatrudniać na podstawie stosunku pracy osoby wykonujące wskazane przez zamawiającego czynności w zakresie realizacji zamówienia, jeżeli wykonanie tych czynności polega na wykonywaniu pracy w sposób określony w art. 22 § 1 k.p.[11]. Poza tym dodatkowe obowiązki w stosunku do podwykonawców mogą wynikać z korzystania przez podwykonawcę z dalszego podwykonawcy, co zostało rozwinięte w rozdziale dotyczącym treści umowy o podwykonawstwo.

Należy również rozróżnić specyficzne obowiązki podwykonawcy jako podmiotu udostępniającego zasoby (pkt 3). Przede wszystkim taki podwykonawca już na etapie poprzedzającym złożenie oferty powinien sporządzić zgodnie z art. 125 ust. 1 uPzp oświadczenie wstępne o niepodleganiu wykluczeniu, spełnianiu warunków udziału w postępowaniu, a także zobowiązanie podwykonawcy jako podmiotu udostępniającego zasoby do oddania mu do dyspozycji niezbędnych zasobów na potrzeby realizacji danego zamówienia lub inny podmiotowy środek dowodowy potwierdzający oddanie do dyspozycji wyżej wskazanych zasobów. Ponadto taki podwykonawca na późniejszym etapie postępowania ma obowiązek, poprzez złożenie stosownych podmiotowych środków dowodowych, wykazać zamawiającemu brak podstaw do wykluczenia oraz spełnienie warunków udziału w postępowaniu w zakresie, w jakim udostępnia swoje zasoby (zdolności).

Przed rozpoczęciem współpracy na linii wykonawca i podwykonawca należy również mieć na uwadze dodatkowe klauzule ochronne obejmujące podwykonawców wynikające z uPzp. Zgodnie z art. 224 ust. 3 pkt. 8 uPzp zamawiający żądając od wykonawcy wyjaśnień dotyczących zaoferowanej ceny może wymagać złożenia przez wykonawcę wyjaśnień w przedmiocie wypełniania obowiązków związanych z powierzeniem wykonania części zamówienia podwykonawcy. Z kolei w art. 439 ust. 5 uPzp został narzucony w stosunku do wykonawców obowiązek zwaloryzowania wynagrodzenia podwykonawcy, jeżeli wcześniej w trybie art.  439 ust. 1-4 uPzp doszło do waloryzacji wynagrodzenia wykonawcy. Dodatkowo  zgodnie z art. 436 pkt 4 lit. a uPzp ustawodawca narzucił zamawiającym obowiązek określania w umowie z wykonawcą wysokość kar umownych naliczanych wykonawcy z tytułu braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcom z tytułu wspomnianej wyżej waloryzacji wysokości wynagrodzenia. W tym kontekście należy również zwrócić uwagę na treść art. 463 uPzp, który zostanie opisany w rozdziale dotyczącym treści umowy podwykonawczej.

Za odrębną kategorię przepisów dotyczących podwykonawstwa należy uznać rozwiązania prawne dotyczące umów o podwykonawstwo zawieranych w ramach zamówień na roboty budowlane. Przepisy te również w głównej mierze mają funkcję ochronną w stosunku do podwykonawców. Za tego typu przepis należy uznać art. 437 ust. 1 pkt 1-7 uPzp, który przewiduje szereg klauzul umownych, które muszą być zawarte w umowie obowiązującej pomiędzy zamawiającym a wykonawcą. Klauzule te mają przede wszystkim na celu zapewnienie terminowej płatności wynagrodzenia na rzecz podwykonawców, a także wprowadzają uprawnienia kontrolne zamawiającego w zakresie treści umów podwykonawczych. Również do opisywanej kategorii przepisów prawa należy zaliczyć art. 447 uPzp, który w ogólnym ujęciu warunkuje wypłatę przez zamawiającego wynagrodzenia na rzecz wykonawcy od przedstawienia dowodów zapłaty wynagrodzenia podwykonawcom. Szczególnymi przepisami w tym obszarze są art. 464 i 465 uPzp, które regulują kwestie procesu zawierania umów podwykonawczych, a także warunki jakie muszą zostać spełnione, aby zamawiający był zobowiązany do bezpośredniej zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy lub dalszemu podwykonawcy.

Wśród przepisów uPzp dotyczących podwykonawstwa należy zwrócić również uwagę na specyficzne ograniczenie udziału podwykonawców w realizacji tzw. zamówień in-house. Zamówienia, aby mogły być uznane za in-house, a co za tym idzie – udzielone w trybie z wolnej ręki, powinny spełnić przesłanki określone w art. 214 ust. 1 pkt. 11-13 uPzp. Jednocześnie zgodnie z art. 214 ust. 9 uPzp wykonawca, któremu udzielono zamówienia in-house, nie może powierzyć wykonania części zamówienia podwykonawcy, która dotyczy głównego przedmiotu zamówienia.

Za ostatnią kategorię przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych regulujących materię podwykonawstwa należy uznać normy zawarte w rozdziale II uPzp tj. dotyczące postępowania o udzielenie zamówienia w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa, a także normy objęte rozdziałem 5 uPzp – wymagania w zakresie podwykonawstwa. Przedmiotowa grupa przepisów wprowadza szczególne wymogi dotyczące podwykonawców, podyktowane specyfiką zamówień udzielanych w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa. W tym obszarze swoboda korzystania z podwykonawców w realizacji zamówienia ulega ograniczeniu. Potencjalni podwykonawcy podlegają szerszemu zakresowi weryfikacji przez zamawiających. Jednocześnie wykonawca może zostać zobligowany przez zamawiającego do skorzystania z podwykonawstwa[12].

Konieczne jest podkreślenie, że wyżej wskazane wymagania dotyczą zamówień publicznych, do których zastosowanie mają przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych. W związku z tym w zakresie zamówień publicznych wyłączonych spod zastosowania uPzp[13] przedstawione wymogi w zakresie podwykonawstwa nie będą miały zastosowania. Dodatkowo, jak wynika z art. 2 ust. 1 pkt 1 uPzp, przedmiotowe wymogi ustawowe dotyczące podwykonawstwa nie będą miały zastosowania do umów o podwykonawstwo zawieranych w ramach zamówień publicznych, których wartość szacunkowa nie przekracza 130 000 zł netto.

Możliwości i warunki skorzystania z podwykonawcy

W niniejszym opracowaniu zostało zasygnalizowane, że zasadą obowiązującą na płaszczyźnie Prawa zamówień publicznych jest swoboda decyzyjna wykonawcy co do skorzystania i zakresu skorzystania z podwykonawstwa. Jednakże przedmiotowa zasada doznaje swoich ograniczeń w określonych przez ustawodawcę w uPzp sytuacjach. W tym kontekście należy przywołać treść art. 121 oraz art. 60 uPzp. Z przepisów tych wynika, że Zamawiający może zastrzec obowiązek osobistego wykonania odpowiednio przez wykonawcę lub poszczególnych wykonawców wspólnie ubiegających się o udzielenie w zakresie zamówienia publicznego kluczowych, wskazanych w tych przepisach zadań. Tym samym niniejsze przepisy wyłączają możliwość skorzystania z podwykonawstwa.

Mając na uwadze warunki skorzystania z podwykonawcy nie sposób pominąć dyspozycji wynikającej z art. 462 ust. 1 uPzp, zgodnie z którym to przepisem wykonawca może powierzyć wykonanie części zamówienia podwykonawcy. Wokół tej regulacji prawnej pojawiły się dyskusje i kontrowersje w zakresie kwestii, czy można uznać za dopuszczalną prawnie sytuację, w której podwykonawca realizuje 100% przedmiotu zamówienia[14]. Nie roztrząsając przedmiotowej kwestii na potrzeby niniejszego opracowania wydaje się, że obecnie przeważa stanowisko, zgodnie z którym nie jest dopuszczalne powierzenie przez wykonawcę realizacji całości przedmiotu zamówienia podwykonawcy.

Poza tym należy mieć na uwadze, że skorzystanie z podwykonawcy może być dodatkowo uwarunkowane przede wszystkim w zależności od przedmiotu zamówienia oraz przedmiotu samej umowy podwykonawczej oraz dodatkowych wymogów postawionych przez Zamawiającego. W praktyce o ile zaangażowanie podwykonawcy w zakresie zamówienia na dostawę np. mebli co do zasady nie powinno wiązać się z koniecznością spełnienia dodatkowych wymogów, o tyle już zaangażowanie podwykonawcy robót budowlanych w zamówieniu na roboty budowlane, a tym bardziej w zamówieniach w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa, wymaga spełnienia szeregu obowiązków. W związku z tym możliwość skorzystania z podwykonawcy wymaga zawsze indywidualnej oceny przy uwzględnieniu specyfiki danego zamówienia oraz wymogów zamawiającego określonych w dokumentach zamówienia.

Należy poczynić ogólne zastrzeżenie, że szereg wyżej opisanych wymogów stawianych w ramach ustawy Prawo zamówień publicznych w stosunku do podwykonawstwa, w przypadku ich niespełnienia, nie powoduje z mocy prawa zakazu uczestnictwa podwykonawcy w realizacji zamówienia. Jako egzemplifikację powyższego można wskazać art. 464 i 465 uPzp, z których wynika, że niedotrzymanie wymogów tam stawianych spowoduje brak odpowiedzialności zamawiającego za zapłatę wynagrodzenia odpowiednio na rzecz podwykonawcy lub dalszego podwykonawcy. Inaczej ujmując brak spełnienia wielu wymogów ustawowych stawianych podwykonawstwu będzie częstokroć powodowało:

• sankcje za ich nie spełnienie w stosunku do wykonawcy,
• brak lub słabszą ochronę interesów podwykonawcy lub dalszego podwykonawcy.

Treść umowy o podwykonawstwo

Jak wynika z wyżej przytoczonych uwag dotyczących wymogów wynikających z uPzp, ustawodawca niejednokrotnie zdecydował się na ingerencję w treść umów o podwykonawstwo lub przekazał takie uprawnienia zamawiającym. W związku z tym, mimo tego że w stosunku do umów o podwykonawstwo ma zastosowanie swoboda kontraktowa wynikająca z art. 353¹ k.c.[15], ulega ona pewnym ograniczeniom na płaszczyźnie Prawa zamówień publicznych. Z samej definicji umowy o podwykonawstwo wynika, że umowa ta powinna:

• być zawarta w formie pisemnej;
• mieć charakter umowy odpłatnej;
• jej przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane stanowiące część zamówienia publicznego.

Należy mieć na uwadze, że jak wynika z art. 78¹ § 2 k.c. oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej. Natomiast do zachowania elektronicznej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go kwalifikowanym podpisem elektronicznym[16]. Odpłatność umowy oznacza, że każda ze stron umowy podwykonawczej powinna uzyskać korzyść majątkową. W związku z tym umową podwykonawczą w rozumieniu przepisów uPzp nie będą umowy nieodpłatne[17]. Jednocześnie umowa podwykonawcza, jak zostało to wskazane wyżej, ze swej istoty powinna obejmować część przedmiotu zamówienia, który do wykonania ma wykonawca.

Poza powyższymi aspektami w praktyce w przypadku umów podwykonawczych dotyczących usług lub robót budowlanych zastosowanie powinny mieć klauzule umowne zapewniające przestrzeganie przez podwykonawcę lub dalszego podwykonawcę obowiązku zatrudnienia osób realizujących zamówienie na podstawie umowy o pracę w zakresie wskazanym przez Zamawiającego zgodnie z art. 95 ust. 1 i 2 w zw. z art. 438 uPzp w dokumentach zamówienia.

Z pewnością pośrednio na treść umów o podwykonawstwo zawieranych w ramach zamówienia publicznego na roboty budowlane będzie oddziaływała dyspozycja art. 437 ust. 1 uPzp. Mimo tego, że przepis ten nie narzuca wprost, jaką treść powinna mieć umowa o podwykonawstwo, to w praktyce przepisy te oddziałują na treść zobowiązań wzajemnych wykonawcy i podwykonawcy.  Dla przykładu treść art. 437 ust. 1 pkt 4 uPzp w rzeczywistości może kreować po stronie podwykonawcy obowiązek w postaci przedkładania wykonawcy oświadczenia o zapłacie przez wykonawcę wymagalnego wynagrodzenia podwykonawcy. Podobnie sytuacja będzie prezentowała się w zakresie art. 437 ust. 1 pkt. 6 uPzp – przepis ten w praktyce najczęściej będzie oznaczał wprowadzenie do treści umowy podwykonawczej zasady zawierania przez podwykonawcę umów o dalsze podwykonawstwo z dalszymi podwykonawcami.

Istotnym instrumentem prawnym bezpośrednio wpływającym na treść umowy podwykonawczej zawieranej w ramach każdego zamówienia publicznego objętego uPzp jest art. 463 uPzp, który wprowadza zasadę, iż umowa o podwykonawstwo nie może zawierać postanowień kształtujących prawa i obowiązki podwykonawcy, w zakresie kar umownych oraz postanowień dotyczących warunków wypłaty wynagrodzenia, w sposób dla niego mniej korzystny niż prawa i obowiązki wykonawcy, ukształtowane postanowieniami umowy zawartej między zamawiającym a wykonawcą.

Poszukując przepisów uPzp wpływających na treść umowy o podwykonawstwo konieczne jest przywołanie treści art. 464 ust. 2 uPzp, który przewiduje, że termin zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy lub dalszemu podwykonawcy robót budowlanych, przewidziany w umowie o podwykonawstwo, nie może być dłuższy niż 30 dni od dnia doręczenia wykonawcy, podwykonawcy lub dalszemu podwykonawcy faktury lub rachunku. Dodać należy, że z art. 464 ust. 3 i 6 uPzp wynika, iż zamawiający ma możliwość wpływania na treść umowy o podwykonawstwo w zakresie, w jakim umowa ta:

• nie spełnia wymagań określonych w dokumentach zamówienia;
• przewiduje termin zapłaty wynagrodzenia dłuższy niż 30 dni od dnia doręczenia wykonawcy (ewentualnie w przypadku dalszego podwykonawstwa: podwykonawcy lub dalszemu podwykonawcy) faktury lub rachunku;
• zawiera postanowienia niezgodne z wyżej przywołanym art. 463 uPzp.

W powyższych sytuacjach Zamawiający ma obowiązek złożenia w stosunku do projektu umowy podwykonawczej zastrzeżeń, a w przypadku zawartej już umowy podwykonawczej ma obowiązek złożenia sprzeciwu.

Warto przy tym zwrócić uwagę, że ustawodawca nie zdecydował się na zasadzie ,,odbicia lustrzanego” na wprowadzenie obowiązku zawierania w umowach podwykonawczych obowiązujących powyżej 12 miesięcy klauzul waloryzacyjnych wskazanych w stosunku do wykonawców w art. 436 pkt 4 lit. b)[18]. Ta kwestia pozostaje w zakresie swobody kontraktowej wykonawcy i podwykonawcy, a co za tym idzie zależy od woli stron, przy czym biorąc pod uwagę obecnie dynamicznie zmieniającą się sytuację mikro i makro ekonomiczną pożądaną praktyką byłoby zadbanie przez wykonawcę i podwykonawcę o wprowadzenie stosownych klauzul waloryzacyjnych. Podobnie jest w przypadku klauzuli waloryzacyjnej z art. 439 uPzp dotyczącej zamówień publicznych na usługi lub roboty budowlane realizowanych powyżej 12 miesięcy. Przy czym w tym ostatnim przypadku, jak zostało to już wyżej wskazane, zgodnie z art. 439 ust. 5 uPzp ustawodawca narzucił wykonawcy obowiązek dokonania waloryzacji wynagrodzenia również w stosunku umów podwykonawczych zawartych na okres powyżej 12 miesięcy, których przedmiot dotyczy usług lub robót budowlanych.  W związku z tym celowym[19] byłoby wprowadzenie do umowy podwykonawczej klauzuli waloryzacyjnej na wzór wynikający z art. 439 uPzp.

Pozostając na płaszczyźnie waloryzacji wynagrodzenia podwykonawcy nie sposób pominąć treści art. 15r ustawy antykryzysowej[20]. Przepis ten w ogólnym ujęciu dotyczy przede wszystkim dodatkowej możliwości zmiany treści umów w sprawie zamówienia publicznego zawieranych przez zamawiających i wykonawców w wyniku zaistnienia okoliczności związanych z wystąpieniem COVID-19. Jednakże przepis ten w ust. 7-9 odnosi się również do treści umów podwykonawczych. Zgodnie z art. 15r ust. 7 ustawy antykryzysowej wykonawca i podwykonawca, po stwierdzeniu, że okoliczności związane z wystąpieniem COVID-19, mogą wpłynąć lub wpływają na należyte wykonanie łączącej ich umowy, która jest związana z wykonaniem zamówienia publicznego lub jego części, uzgadniają odpowiednią zmianę tej umowy, w szczególności mogą zmienić termin wykonania umowy lub jej części, czasowo zawiesić wykonywanie umowy lub jej części, zmienić sposób wykonywania umowy lub zmienić zakres wzajemnych świadczeń. Jednocześnie jak wynika z art. 15r ust. 8 w przypadku dokonania zmiany umowy przez zamawiającego i wykonawcę w wyniku zaistnienia okoliczności związanych z wystąpieniem COVID-19 w trybie określonym w art. 15r ust. 1 przedmiotowej ustawy, jeżeli zmiana ta obejmuje część zamówienia powierzoną do wykonania podwykonawcy, wykonawca  i podwykonawca uzgadniają odpowiednią zmianę łączącej ich umowy, w sposób zapewniający, że warunki wykonania tej umowy przez podwykonawcę nie będą mniej korzystne niż warunki wykonania umowy zawartej pomiędzy zamawiającym i wykonawcą, z uwzględnieniem dokonanych w tej umowie zmian. Natomiast z art. 15r ust. 9 ustawy antykryzysowej wynika, że przepisy ust. 7 i 8 stosuje się do umowy zawartej między podwykonawcą a dalszym podwykonawcą.

Powyższe aspekty prawne należy wziąć pod uwagę projektując treść umów o podwykonawstwo. Jednocześnie przywołana regulacja prawna nie zwalnia wykonawcy i podwykonawcy z samodzielnego, rzetelnego ułożenia pozostałych wzajemnych praw i obowiązków w sposób uwzględniający specyfikę przedmiotu umowy podwykonawczej, a także warunki realizacji zamówienia publicznego oraz okoliczności towarzyszące zawarciu umowy o podwykonawstwo. W szczególności strony umowy o podwykonawstwo powinny zadbać o wprowadzenie do umowy podwykonawczej mechanizmów dostosowujących wzajemne zobowiązania stron do zmieniających się warunków jej realizacji.    

Dominik Styczyński   

radca prawny specjalizujący się w obsłudze prawnej wykonawców zamówień publicznych w ramach Kancelarii Radcy Prawnego Dominik Styczyński (www.wykonawcawprzetargu.pl)           

[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE (Dz.U.UE.L.2014.94.65).

[2] Hubert Nowak, Mateusz Winiarz, Prawo Zamówień Publicznych Komentarz, Urząd Zamówień Publicznych, Warszawa 2021, s. 1234, wyrok TSUE z dnia 5 kwietnia 2017 r. C-298/15, opublikowany: ZOTSiS 2017/4/I-266.

[3] Ibidem.

[4] Ustawa z dnia 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1129 z późn. zm.).

[5] Nie dotyczy zamówienia w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa.

[6] A. Gawrońska-Baran [w:] E. Wiktorowska, A. Wiktorowski, P. Wójcik, A. Gawrońska-Baran, Prawo zamówień publicznych. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2022, art. 7.

[7] Ibidem.

[8] Ibidem.

[9] Dalej również jako: ,,KIO”.

[10] Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 5 maja 2015 r. KIO 813/15.

[11] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320).

[12] Art. 409 ust. 1 pkt. 4 uPzp.

[13] Spójrz na art. 9-14 uPzp.

[14] Przykładowe stanowiska akceptujące możliwość realizacji przez podwykonawcę całości przedmiotu zamówienia: wyrok KIO z dnia 19.06.2018 r. o sygn. akt: KIO 1107/18, E. Wiktorowska [w:] A. Gawrońska-Baran, A. Wiktorowski, P. Wójcik, E. Wiktorowska, Prawo zamówień publicznych. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2022, art. 462, J. Jerzykowski [w:] W. Dzierżanowski, Ł. Jaźwiński, M. Kittel, M. Stachowiak, J. Jerzykowski, Prawo zamówień publicznych. Komentarz, Warszawa 2021, art. 462. Przykładowe stanowiska negujące możliwość realizacji przez podwykonawcę całości przedmiotu zamówienia: wyrok KIO z 28.09.2018 r. o sygn. akt: KIO 1794/18, KIO 1816/18, wyrok KIO z 27.02.2020 r. o sygn. akt: KIO 299/20, wyrok KIO z dnia 18.05.2018 r. o sygn. akt: KIO 862/18, wyrok KIO z dnia 25.01.2021 r. o sygn. akt: KIO 3459/20, wyrok KIO z dnia 11 czerwca 2014 r. o sygn. akt: KIO 1075/14, uchwała KIO z dnia 4.11.2016 r. o sygn. akt: KIO/KU 67/16.

[15] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.2022.1360).

[16] Art. 78¹ § 1 k.c.

[17] Np. darowizna, użyczenie.

[18] Np. z tytułu zmiany wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę albo wysokości minimalnej stawki godzinowej, ustalonych na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.

[19] Ponownie nie ma wprost wyartykułowanego obowiązku ustawowego w przedmiocie wprowadzania klauzuli waloryzacyjnej z art. 439 uPzp do treści umowy podwykonawczej.

[20] Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U.2021.2095), dalej jako: ,,ustawa antykryzysowa”.