Czy YouTuber i TikToker świadczą usługi typu VoD?

Popularność internetowych serwisów wideo rośnie z roku na rok, a wśród młodzieży takie serwisy zastąpiły właściwie oglądanie telewizji. Internetowi twórcy wideo stają się celebrytami lub idolami mając nierzadko wpływ na postrzeganie świata przez odbiorców ich treści. Wobec rosnącej popularności internetowych twórców prawodawcy nie mogli pozostać obojętni i twórcy wideo zostali objęci regulacjami prawnymi na szczeblu Unii Europejskiej oraz krajowym, które mają na celu kontrolę nad ich działalnością.

Czym jest VoD?

Usługi typu VoD (ang. Video on Demand, pol. wideo na żądanie) polegają w uproszczeniu na możliwości odtwarzania nagrań wideo (filmy, seriale itp.) w wybranym przez siebie czasie. W przeciwieństwie do telewizji, to konsument treści wybiera interesujący go tytuł, czas oglądania, a także może wchodzić w interakcje z oglądanym wideo (przewijać, stopować, powtarzać oglądanie itp.). Jedną z najbardziej znanych platform VoD jest amerykański Netflix. W tym kontekście może się wydawać, że internetowi twórcy wideo działający na platformach typu YouTube, TikTok, Twitch nie będą świadczyli usług VoD, skoro nie tworzą serwisów filmowych. Jednakże przepisy unijne, a na ich podstawie także przepisy polskie, regulujące świadczenie audiowizualnych usług medialnych dotyczą również wspomnianych twórców internetowych.

Kwestie usług wideo na żądanie reguluje dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/13/UE z dnia 10 marca 2010 r. w sprawie koordynacji niektórych przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących świadczenia audiowizualnych usług medialnych (dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych)[1]. Dyrektywa ta została znacząco znowelizowana na mocy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1808 z dnia 18 listopada 2018 r.[2] Unijny prawodawca zauważył w motywach do tejże dyrektywy, że nastąpił wzrost znaczenia nowego rodzaju treści, takich jak krótkie formy wideo czy treści tworzone przez użytkownika, a nowe podmioty na rynku, w tym dostawcy usług wideo na żądanie i dostawcy platformy udostępniania wideo, zdołali już ugruntować swoją pozycję. Taka konwergencja mediów wymaga zaktualizowania ram prawnych, w celu uwzględnienia zmian na rynku oraz dla osiągnięcia równowagi między dostępem do treści w usługach online, a zapewnieniem ochrony konsumenta i konkurencyjności.

Zgodnie z art. 1 lit. g Dyrektywy, "audiowizualna usługa medialna na żądanie" (tzn. nielinearna audiowizualna usługa medialna) oznacza audiowizualną usługę medialną świadczoną przez dostawcę usług medialnych, umożliwiającą użytkownikowi odbiór audycji w wybranym przez niego momencie i na jego życzenie w oparciu o katalog audycji przygotowany przez dostawcę usług medialnych. Z kolei „audiowizualna usługa medialna”, to w uproszczeniu usługa której, podstawowym celem lub jej dającej się oddzielić części jest dostarczanie ogółowi odbiorców, poprzez sieci łączności elektronicznej, audycji, za które odpowiedzialność redakcyjną ponosi dostawca usług medialnych, w celach informacyjnych, rozrywkowych lub edukacyjnych. Lub też jest to handlowy przekaz audiowizualny (art. 1 lit. a Dyrektywy).

Z punktu widzenia internetowego twórcy wideo istotna jest definicja „dostawcy usług medialnych”. Jest to osoba fizyczna lub prawna, która ponosi odpowiedzialność redakcyjną za wybór audiowizualnej treści audiowizualnej usługi medialnej i decyduje o sposobie zestawienia tej treści (art. 1 lit. d Dyrektywy). Natomiast termin „odpowiedzialność redakcyjna” oznacza sprawowanie faktycznej kontroli zarówno nad wyborem audycji, jak i nad sposobem ich zestawienia w układzie chronologicznym w przypadku przekazów telewizyjnych lub w katalogu w przypadku audiowizualnych usług medialnych na żądanie. Odpowiedzialność redakcyjna nie musi oznaczać odpowiedzialności prawnej na podstawie prawa krajowego za dostarczaną treść lub świadczone usługi (art. 1 lit. c Dyrektywy).

Jak wynika z powyższej definicji, pojęcie dostawcy usług medialnych jest bardzo szerokie i pojemne. Nie jest wcale ograniczone jedynie do dużych serwisów VoD, ale właściwie obejmuje każdy podmiot, który ma kontrolę nad umieszczanymi w sieci treściami. Dyrektywa nie ogranicza również swojego zastosowania do konkretnego rodzaju treści, gdyż mogą to być treści zarówno informacyjne, rozrywkowe jak i edukacyjne. Tak więc właściwie każdy internetowy twórca wideo, na przykład: youtuber, tiktoker, może być objęty regulacjami wynikającymi z Dyrektywy.

Obowiązki internetowego twórcy wideo

Obowiązki internetowego twórcy wideo, a właściwie zgodnie z definicją Dyrektywy – dostawcy usług medialnych, skupiają się na przekazywaniu stosownych informacji i tworzeniu odpowiednich treści. Dyrektywa przyznaje państwom członkowskim sporą dozę swobody w kształtowaniu obowiązków poprzez stworzenie ogólnych ram, w jakich mają poruszać się dostawcy usług. W szczególności, na podstawie przepisu art. 5 ust. 1 Dyrektywy, każde państwo członkowskie zapewnia, by dostawca usług medialnych podlegający jego jurysdykcji zapewnił usługobiorcom łatwy, bezpośredni i stały dostęp co najmniej do następujących informacji:

1) swojej nazwy;

2) adresu, pod którym ma swoją siedzibę;

3) danych, w tym adresu e-mail lub witryny internetowej, które pozwalają szybko skontaktować się z nim w sposób bezpośredni i skuteczny;

4) informacji o państwie członkowskim sprawującym nad nim jurysdykcję oraz o właściwych władzach lub organach regulacyjnych lub organach nadzorczych.

Dyrektywa zezwala państwom członkowskim na zobowiązanie dostawców usług medialnych do zapewnienia dostępu do informacji o strukturze właścicielskiej. Z takiego rozwiązania skorzystała Polska, która na mocy przepisu art. 47c ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji[3] zobowiązała podmioty dostarczające audiowizualną usługę medialną do ujawniania między innymi wspólników, akcjonariuszy, beneficjentów rzeczywistych. W ocenie unijnego prawodawcy przejrzystość własności mediów jest bezpośrednio powiązana z wolnością wypowiedzi, czyli fundamentem systemów demokratycznych. Informacje o strukturze właścicielskiej dostawców usług medialnych – jeżeli taka własność skutkuje kontrolą nad treścią świadczonych usług lub wywieraniem na tę treść znacznego wpływu – umożliwiają użytkownikom świadomą ocenę takiej treści[4].

Państwa członkowskie zostały zobowiązane w drodze art. 6 Dyrektywy, by audiowizualne usługi medialne świadczone przez dostawców usług medialnych podlegających ich jurysdykcji, nie zawierały:

1) nawoływania do przemocy lub nienawiści wobec grupy osób lub członka grupy ze względów, o których mowa w art. 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (m.in. płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne);

2) publicznego nawoływania do popełnienia przestępstwa terrorystycznego, określonego w art. 5 dyrektywy (UE) 2017/541[5].

Konkretyzacja powyższego obowiązku w krajowym porządku prawnym nastąpiła w przepisie art. 47h Ustawy. Przepis ten stanowi, że audycje dostarczane w ramach audiowizualnych usług medialnych na żądanie nie mogą zawierać treści nawołujących do nienawiści lub przemocy lub dyskryminujących ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność państwową, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną lub nawołujących do popełnienia przestępstwa o charakterze terrorystycznym.

Istotnym obowiązkiem nałożonym na państwa członkowskie jest zobowiązanie do ochrony małoletnich korzystających z usług medialnych, co przewiduje przepis art. 6a Dyrektywy. Zgodnie z nim państwa członkowskie stosują odpowiednie środki w celu zapewnienia, by audiowizualne usługi medialne świadczone przez dostawców usług medialnych podlegających ich jurysdykcji, które mogą zaszkodzić fizycznemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojowi małoletnich, były udostępniane jedynie w taki sposób, by małoletni w zwykłych okolicznościach nie mogli ich słuchać ani oglądać. Środki te mogą obejmować wybór godzin nadawania, narzędzia weryfikacji wieku lub inne rozwiązania techniczne. Muszą być proporcjonalne do potencjalnej szkodliwości audycji. Najbardziej szkodliwe treści, takie jak nieuzasadniona przemoc i pornografia, podlegają najsurowszym środkom. Dodatkowo Dyrektywa zobowiązuje, aby dane osobowe małoletnich zebrane lub w inny sposób wygenerowane przez dostawców usług medialnych nie mogły być przetwarzane do celów handlowych, takich jak marketing bezpośredni, profilowanie czy reklama ukierunkowana behawioralnie.

Ustawa realizując powyższe obowiązki nakłada na podmioty dostarczające audiowizualne usługi medialne na żądanie stosowanie symbolów graficznych. Symbole są przypisane do kategorii wiekowych ze względu na treści wideo. Są to symbole znane powszechnie z telewizji.

Kolejnym zobowiązaniem nałożonym na państwa członkowskie jest to, aby zapewniły, by usługi świadczone przez dostawców usług medialnych podlegających ich jurysdykcji stawały się, z zastosowaniem proporcjonalnych środków stopniowo i w sposób ciągły, coraz bardziej dostępne dla osób z niepełnosprawnościami.

Polscy twórcy są zobowiązani do zapewniania dostępności audycji dla osób z niepełnosprawnościami wzroku oraz dla osób z niepełnosprawnościami słuchu poprzez wprowadzanie dla nich udogodnień. Co najmniej 30% audycji umieszczonych w udostępnianym publicznie katalogu powinno posiadać takie udogodnienia (art. 47g Ustawy). Twórcy mogą być zwolnieni z tego obowiązku lub obowiązani do zapewniania niższego udziału udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami w audiowizualnych usługach medialnych na żądanie o niewielkiej liczbie użytkowników.

Dyrektywa kładzie bardzo duży nacisk na odpowiednie formułowanie przekazów handlowych. Nie jest tajemnicą, że internetowi twórcy wideo zarabiają głównie na reklamowaniu produktów lub usług. Dlatego unijny prawodawca wymaga, aby państwa członkowskie ściśle kontrolowały formę i treść przekazu reklamowego, o czym stanowi przepis art. 9 Dyrektywy. Zgodnie z tym nim, państwa członkowskie zapewniają, aby handlowe przekazy audiowizualne rozpowszechniane przez dostawców usług medialnych podlegających ich jurysdykcji spełniały następujące wymogi:

1) handlowe przekazy audiowizualne muszą być łatwo rozpoznawalne; zakazuje się ukrytych handlowych przekazów audiowizualnych;

2) handlowe przekazy audiowizualne nie mogą wykorzystywać technik podprogowych;

3) handlowe przekazy audiowizualne nie mogą:

   a) naruszać godności człowieka;

   b) zawierać żadnych treści dyskryminujących ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie    etniczne, narodowość, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną ani promować takiej dyskryminacji;

   c) zachęcać do postępowania zagrażającego zdrowiu lub bezpieczeństwu;

   d) zachęcać do postępowania poważnie szkodzącego ochronie środowiska;

4) zakazane są wszelkie rodzaje handlowych przekazów audiowizualnych dotyczących papierosów i innych wyrobów tytoniowych oraz papierosów elektronicznych i pojemników zapasowych;

5) handlowe przekazy audiowizualne dotyczące napojów alkoholowych nie mogą być specjalnie kierowane do małoletnich i nie mogą zachęcać do nieumiarkowanej konsumpcji takich napojów;

6) zakazane są handlowe przekazy audiowizualne dotyczące produktów i zabiegów leczniczych dostępnych wyłącznie na receptę w państwie członkowskim, którego jurysdykcji podlega dostawca usług medialnych;

7) handlowe przekazy audiowizualne nie mogą wyrządzać fizycznej, psychicznej lub moralnej szkody małoletnim. W związku z tym nie mogą one bezpośrednio nakłaniać małoletnich do kupna lub najmu produktu lub usługi, wykorzystując ich brak doświadczenia lub łatwowierność, nie mogą bezpośrednio zachęcać małoletnich, by przekonali rodziców lub osoby trzecie do kupna reklamowanych produktów lub usług, nie mogą wykorzystywać szczególnego zaufania, którym małoletni darzą rodziców, nauczycieli lub inne osoby, ani nie mogą bez uzasadnienia pokazywać małoletnich w niebezpiecznych sytuacjach.

Powyżej zostały omówione jedynie najbardziej istotne obowiązki. Kontrola nad dostawcami usług medialnych jest szeroka oraz szczegółowa. Takie środki mają służyć ochronie widzów przed nierzetelnymi, nieprawdziwymi lub niebezpiecznymi treściami, których wszak nie brakuje w Internecie.

Wykaz audiowizualnych usług medialnych na żądanie

Ustawa o radiofonii i telewizji z dniem 1 listopada 2021 r. nałożyła na podmioty dostarczające audiowizualną usługę medialną na żądanie obowiązek dokonania wpisu do wykazu audiowizualnych usług medialnych na żądanie. Wpis jest dokonywany na wniosek, przez  Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, a musi zostać dokonany nie później niż 14 dni przed dniem rozpoczęcia udostępniania publicznego usługi.

Zgłoszenie do wykazu:

• wskazuje podmiot dostarczający audiowizualną usługę medialną na żądanie, jego nazwę lub imię i nazwisko, jego siedzibę lub miejsce zamieszkania, adres korespondencyjny, w tym poczty elektronicznej, zapewniający skuteczny i szybki kontakt oraz numer identyfikacji podatkowej (NIP) i numer identyfikacyjny REGON;
• określa audiowizualną usługę medialną na żądanie;
• wskazuje państwa, w których jest możliwy odbiór audiowizualnej usługi medialnej na żądanie.

Wpis powinien zostać dokonany przez Przewodniczącego KRRiT właściwie bezwarunkowo. Ustawa przewiduje możliwość odmowy wpisu jedynie, jeżeli w ciągu 12 miesięcy przed dniem dokonania zgłoszenia wnioskodawca został wykreślony z wykazu.

Brak zastosowania się do powyższego obowiązku wpisu może skutkować nałożeniem kary pieniężnej w wysokości do dwudziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw (art. 53c ust. 1 Ustawy).

Interpretując literalnie przepis Ustawy można dojść do wniosku, że każdy internetowy twórca wideo prowadzący działalność gospodarczą jest zobowiązany do wpisu do wykazu. Ustawa wskazuje bowiem, że audiowizualną usługą medialną na żądanie jest usługa medialna świadczona w ramach prowadzonej w tym zakresie działalności gospodarczej, polegająca na publicznym udostępnianiu audycji audiowizualnych na podstawie katalogu ustalonego przez podmiot dostarczający usługę. Zatem można wysnuć wniosek, że jeżeli dana osoba nie udostępnia filmów w ramach prowadzonej działalności gospodarczej (gdyż takiej nie prowadzi), to nie podlega obowiązkowi wpisu. Jednakże na stronie internetowej Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji widnieje informacja, że obowiązek wpisu do wykazu twórców dotyczy twórców zarabiających na tworzeniu wideo, bez względu na to, czy prowadzą działalność gospodarczą. Komunikat brzmi „UWAGA! Jeżeli nagrywasz filmiki, videoblogi lub inne materiały wideo i zarabiasz na tym, to zgodnie z przepisami obowiązującymi obecnie w całej Unii Europejskiej, [brak dalszej części, komunikat urwany]”[6]. Komunikat sugeruje więc, że jakiekolwiek zarabianie na udostępnianiu filmów może rodzić obowiązek rejestracji. Jednak Ustawa wskazuje, iż świadczenie usług ma odbywać się w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Tzw. podatek od VoD

Dostarczanie audiowizualnych usług medialnych może wiązać się z obciążeniem fiskalnym dla twórców wideo. Tak zwany podatek od VoD został przewidziany w ustawie z dnia 30 czerwca 2005 r. o kinematografii[7]. Zgodnie z art. 19 ust. 6a tejże ustawy, podmiot dostarczający audiowizualną usługę medialną na żądanie dokonuje wpłaty na rzecz Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej w wysokości 1,5% przychodu uzyskanego z tytułu opłat za dostęp do udostępnianych publicznie audiowizualnych usług medialnych na żądanie albo przychodu uzyskanego z tytułu emisji przekazów handlowych, jeżeli ten przychód w danym okresie rozliczeniowym jest wyższy.

Powyższy obowiązek wnoszenia opłat nie dotyczy:

• twórcy, który jest mikroprzedsiębiorcą, lub
• twórcy, którego liczba użytkowników wszystkich udostępnianych publicznie przez niego audiowizualnych usług medialnych na żądanie w roku poprzedzającym rok, w którym jest ustalany obowiązek wpłaty na rzecz Instytutu, nie przekroczyła 1% abonentów usług transmisji danych zapewniających szerokopasmowy dostęp do Internetu; liczbę użytkowników usług transmisji danych zapewniających szerokopasmowy dostęp do Internetu określa się na podstawie danych z inwentaryzacji, o której mowa w art. 29 ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych[8].

Odnośnie ww. punktu 1, za mikroprzedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych spełniał łącznie następujące warunki:

1) zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników oraz

2) osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro;

Co do ww. punktu 2, to według danych Urzędu Komunikacji Elektronicznej z szerokopasmowego dostępu do Internetu korzystało w 2021 r. 8 429 491 użytkowników. zatem liczba użytkowników usług medialnych (np. widzów filmów) nie może przekroczyć 84 295 osób.

Podsumowując – tworzenie internetowych wideo wiąże się z koniecznością sprostania szeregu obowiązków stawianych przez przepisy prawa unijnego oraz krajowego. Postępująca popularność oraz powszechność internetowych platform wideo powoduje konieczność kontroli treści udostępnianych konsumentom. Dodatkowo, zarobkowy charakter twórczości może wiązać się z koniecznością ponoszenia dodatkowych opłat na rzecz skarbu państwa.

Paweł Terpiłowski

radca prawny, autor bloga Sprawnie.com

---

[1] Dz. U. UE. L. z 2010 r. Nr 95, str. 1 ze zm., dalej zwana „Dyrektywą”.

[2] Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1808 z dnia 18 listopada 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2010/13/UE w sprawie koordynacji niektórych przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących świadczenia audiowizualnych usług medialnych (dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych) ze względu na zmianę sytuacji na rynku (Dz. U. UE. L. z 2018 r. Nr 303, str. 69).

[3] Dz. U. z 2020 r. poz. 805 ze zm., dalej zwana „Ustawą”

[4] Motyw 15 dyrektywy 2018/1808.

[5] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/541 z dnia 15 marca 2017 r. w sprawie zwalczania terroryzmu i zastępująca decyzję ramową Rady 2002/475/WSiSW oraz zmieniająca decyzję Rady 2005/671/WSiSW (Dz. U. UE. L. z 2017 r. Nr 88, str. 6).

[6] Dostęp (data dostępu 28.04.2022 r.)

[7] (Dz. U. z 2021 r. poz. 257 ze zm.)

[8] Dz. U. z 2019 r. poz. 2410 oraz z 2020 r. poz. 471