Pomiń nawigację

16 listopada 2021

Produkty podwójnego zastosowania. Co trzeba wiedzieć przed ich eksportem?

Udostępnij

Z oczywistych względów handel z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa oraz dla utrzymania międzynarodowego pokoju podlega bardziej restrykcyjnej kontroli aniżeli produkty przeznaczone dla konsumentów oraz prywatnych przedsiębiorców. Istnieją jednak takie towary czy usługi, które mogą służyć zarówno do celów militarnych, jak i cywilnych. Nazywane są one produktami podwójnego zastosowania. W zależności od rodzaju towaru oraz od jego przeznaczenia eksporter może potrzebować specjalnego pozwolenia na jego wywóz poza granice Unii Europejskiej. Jakie produkty stanowią te o podwójnym zastosowaniu? Jak dokonać ich klasyfikacji? Czy eksport produktów niewskazanych bezpośrednio przez ustawodawcę może wymagać zezwolenia? Na te pytania postaram się odpowiedzieć w niniejszym artykule.

Produkty podwójnego zastosowania to takie, które mogą być stosowane zarówno w celach cywilnych, jak i wojskowych, oraz obejmują towary czy technologie, które mogą być wykorzystane do projektowania, rozwijania, produkcji lub stosowania broni jądrowej, chemicznej lub biologicznej bądź środków jej przenoszenia, w tym wszystkie produkty, które mogą być użyte zarówno w zastosowaniach niewybuchowych, jak i w jakikolwiek sposób do wspomagania wytwarzania broni jądrowej lub innych urządzeń do wybuchu jądrowego. Do powyższej gamy zaliczamy również oprogramowanie i technologie. Omawiany rodzaj produktów stanowi naprawdę szeroki katalog towarów i usług produkowanych czy świadczonych przez podmioty z branż chemicznej, telekomunikacyjnej, technologicznej, przemysłu maszynowego, wydobywczego czy paliwowego. Obrót z zagranicą produktami podwójnego zastosowania został szczegółowo uregulowany przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/821 z dnia 20 maja 2021 r. ustanawiające unijny system kontroli wywozu, pośrednictwa, pomocy technicznej, tranzytu i transferu produktów podwójnego zastosowania (Dz. Urz. UE. L Nr 206, str. 1; dalej jako rozporządzenie 2021/821) oraz przez ustawę implementującą owe rozporządzenie do polskiego porządku prawnego, tj. ustawę o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Czym są produkty podwójnego zastosowania?

Jak wskazano na wstępie, produkty podwójnego zastosowania są to towary, usługi oraz technologie służące zarówno do celów militarnych, które mają strategiczne znaczenie dla bezpieczeństwa krajowego oraz utrzymania międzynarodowego pokoju, jak również do celów cywilnych, tj. do użytku konsumenckiego czy prowadzenia prywatnego biznesu. Mimo iż na pozór są to towary używane w życiu codziennym w gospodarstwie domowym lub w pracy, tak w rękach specjalisty mogą stanowić broń samą w sobie lub zostać wykorzystane do konstrukcji, rozwoju lub produkcji broni i amunicji do niej. Ze względu na ich specyfikę unijny ustawodawca zdecydował się na ścisłą kontrolę obrotu takimi towarami. Ich wywóz poza granicę Unii Europejskiej wymaga uzyskania odpowiedniego zezwolenia, zaś zamiar ich przywozu na teren Wspólnoty wymaga uprzedniego przesłania informacji do odpowiedniego organu kontroli.

Przykładami takich produktów są:

  • roboty;
  • lasery, generatory plazmowe;
  • sprzęt telekomunikacyjny;
  • urządzenia i oprogramowanie o funkcjach kryptograficznych;
  • urządzenia wykorzystujące funkcje szyfrowania;
  • systemy nawigacji, radary, sonary;
  • obrabiarki, tokarki, frezarki, szlifierki, sprężarki i turborozprężarki;
  • rury, uszczelki, łożyska;
  • niektóre substancje chemiczne używane do produkcji m.in. tworzyw sztucznych, barwników, pestycydów;
  • niektóre stopy metali, np. stopy niobu, stopy tytanu, aluminium;
  • niektóre towary wykorzystujące nowoczesne technologie.

Uwaga! W Polsce kontrolę obrotu produktami podwójnego zastosowania prowadzi Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW).

Klasyfikacja produktów podwójnego zastosowania

Katalog produktów podwójnego zastosowania jest rozbudowany na tyle, iż ustawodawca unijny postanowił produkty te sklasyfikować wielopoziomowo. Towary, które w każdym wypadku obligują eksportera do uzyskania zezwolenia na ich wywóz poza granicę UE zostały stypizowane w załączniku I rozporządzenia 2021/821. Z kolei załącznik IV zawiera listę produktów, które wymagają zezwolenia również w przypadku handlu wewnątrzunijnego.

Załącznik I rozporządzenia zawiera listę kontrolną towarów, technologii i usług podwójnego zastosowania z podziałem na 10 kategorii:

  • Kategoria 0 – materiały, instalacje i urządzenia jądrowe;
  • Kategoria 1 – materiały specjalne i związane z nimi urządzenia;
  • Kategoria 2 – przetwarzanie materiałów;
  • Kategoria 3 – elektronika;
  • Kategoria 4 – komputery;
  • Kategoria 5 – telekomunikacja i ochrona informacji;
  • Kategoria 6 – czujniki i lasery;
  • Kategoria 7 – nawigacja i awionika;
  • Kategoria 8 – urządzenia okrętowe;
  • Kategoria 9 – kosmonautyka, aeronautyka, napęd.

Eksport produktów poza obszar Wspólnoty Europejskiej wskazanych w załączniku I zawsze wymaga zezwolenia, dotyczy to zarówno towarów nowych, jak i używanych. Co istotne obowiązek ten nie może być omijany przez eksportowanie towarów niepodlegających kontroli, łącznie z instalacjami, zawierających jeden lub więcej składników podlegających kontroli, gdy kontrolowany składnik lub składniki są zasadniczymi elementami tych towarów i możliwe jest ich wydzielenie lub zastosowanie do innych celów. Ustawodawca wskazał przy tym, że dla oceny czy kontrolowany składnik lub składniki mają być uważane za elementy zasadnicze, konieczne jest rozważenie czynników takich jak: ilości, wartości, zawartości technologicznego know-how i innych szczególnych okoliczności, które mogą zdecydować, że kontrolowany składnik lub składniki są zasadniczymi elementami dostarczanych towarów.

Załącznik IV rozporządzenia zawiera listę towarów, które wymagają zezwolenia nawet przy transferze wewnątrzunijnym. Transfer ten należy rozumieć jako przekazanie lub przemieszczenie towaru o znaczeniu strategicznym od podmiotu w jednym państwie członkowskim do podmiotu w innym państwie członkowskim bez opuszczenia obszaru celnego Unii Europejskiej. Produkty znajdujące się w tym załączniku są towarami wskazanymi również w załączniku I, jednakże ze względu na ich specyfikę oraz możliwość zastosowania ustawodawca unijny uznał, że mogą stanowić na tyle wysokie niebezpieczeństwo, iż ich obrót podlegać powinien ścisłej kontroli nawet przy transporcie między krajami należącymi do UE.

Załącznik IV dzieli produkty na dwie grupy:

1. Grupa I – produkty, wobec których istnieje możliwość stosowania krajowego zezwolenia generalnego na handel wewnątrzunijny:

  • produkty technologii zmniejszonej wykrywalności za pomocą odbitych fal radarowych (stealth);
  • produkty objęte unijną kontrolą strategiczną;
  • produkty unijnej kontroli strategicznej – kryptoanaliza;
  • produkty technologii rakietowych (MTCR).

2. Grupa II – produkty, wobec których brak jest możliwości stosowania krajowego zezwolenia generalnego dla handlu wewnątrzunijnego:

  • produkty w ramach Konwencji o Zakazie Broni Chemicznej (CWC);
  • produkty technologii jądrowej (NSG).

Dodatkowo państwo członkowskie może nałożyć wymóg uzyskania zezwolenia w przypadku transferów wewnątrzunijnych innych produktów podwójnego zastosowania w przypadkach, gdy w momencie transferu:

  • operator lub właściwy organ wie, że miejsce końcowego przeznaczenia przedmiotowych produktów znajduje się poza obszarem celnym Unii;
  • wywóz tych produktów do miejsca końcowego przeznaczenia podlega wymogowi uzyskania zezwolenia w państwie członkowskim, z którego produkty te mają być wysłane i taki wywóz bezpośrednio z jego terytorium nie jest dozwolony na mocy zezwolenia generalnego lub zezwolenia globalnego;
  • w państwach członkowskich, do których produkty te mają być przesłane, nie zostaną one poddane przetworzeniu ani obróbce.

Jak dokonać klasyfikacji produktu podwójnego zastosowania?

Każdy eksporter towarów, które stanowią produkty podwójnego zastosowania ma obowiązek zgłosić je odpowiednim organom i wystąpić o zezwolenie na ich wywóz poza granicę kraju lub UE. Należy pamiętać, że obowiązek ten dotyczy również towarów, których istotną częścią składową stanowi produkt, o którym mowa w rozporządzeniu 2021/821. Aby jednak prawidłowo zgłosić dany towar, musi on zostać właściwie sklasyfikowany. Listy kontrolne opracowano w sposób dosyć czytelny. Zadbano również, aby te same produkty nie ulegały powtórzeniu. Każda kategoria (od 0 do 9) została podzielona na 5 grup technicznych, tj.:

  1. Grupa A – Systemy, urządzenia i części składowe;
  2. Grupa B – Urządzenia testujące, kontrolne i produkcyjne;
  3. Grupa C – Materiały;
  4. Grupa D – Oprogramowanie;
  5. Grupa E – Technologie.

Grupy techniczne z kolei posiadają numery klasyfikacyjne przyporządkowane do konkretnych produktów. Każdy z produktów podwójnego zastosowania został przy tym dokładnie opisany wraz z podaniem jego parametrów technicznych. Ostatnim elementem listy kontrolnej są uwagi (również uwagi techniczne), których zadaniem jest ułatwienie podjęcia prawidłowej decyzji klasyfikacyjnej poprzez uszczegółowienie danego produktu, objaśnienie niektórych pojęć, skierowanie do innego opisu, wskazanie na wyłączenia ustawowe czy ograniczenie lub rozszerzenie kontroli obrotu.

Klasyfikację przeprowadza się poprzez przyporządkowanie produktu do danej kategorii określonej przez rozporządzenie. Klasyfikacji należy dokonać w następujących etapach:

  • Etap 1 – należy zweryfikować, czy dany produkt znajduje się na listach kontrolnych wskazanych w załączniku I rozporządzenia 2021/821;
  • Etap 2 – jeżeli produkt znajduje się na jednej z list, należy określić jego numer kontrolny;
  • Etap 3 – parametry techniczne produktu znajdującego się na liście należy porównać z parametrami rzeczywistymi rozpatrywanego produktu;
  • Etap 4 – jeśli produkt spełnia wymagania, które zawarte są w liście kontrolnej, należy zapoznać się z uwagami przy numerze produktu, w nagłówku grupy, w nagłówku kategorii oraz tymi umieszczonymi przed całą listą kontrolną;
  • Etap 5 – po zapoznaniu się z parametrami produktu oraz uwagami, należy podjąć decyzję, czy produkt przeznaczony do eksportu podlega kontroli;
  • Etap 6 – jeżeli eksporter zdecyduje, że produkt podlega kontroli, powinien złożyć do ABW wniosek o wydanie zezwolenia. Wniosek składa się na specjalnym formularzu określonym w załączniku III rozporządzenia 2021/821.

Uwaga! Klasyfikacja kontroli eksportu produktów podwójnego zastosowania (ECN) nie zawsze pokrywa się z klasyfikacją kodów celnych (HS). Kody celne stanowią ujednolicony na skalę międzynarodową system nazw i numerów służących do klasyfikacji produktów będących przedmiotem handlu. Kody HS stosowane są m.in. w taryfie celnej Unii Europejskiej. Na ich podstawie organy celne identyfikują dany produkt w celu ustalenia odpowiedniej opłaty celnej pobieranej przy odprawie. Komisja Europejska stworzyła tabelę relacji i zależności kodów ECN i HS, jednakże narzędzie to jest niedoskonałe. Możliwe jest, że jeden numer ECN będzie powiązany z kilkudziesięcioma różnymi klasyfikacjami HS lub jedna klasyfikacja HS będzie się odnosić do kilku numerów ECN.

Jak uzyskać zezwolenie na obrót produktami podwójnego zastosowania?

Rozporządzenie 2021/821 rozróżnia trzy rodzaje zezwoleń na obrót produktami podwójnego zastosowania:

  • indywidualne zezwolenie na wywóz – zezwolenie udzielone jednemu konkretnemu eksporterowi w odniesieniu do jednego użytkownika końcowego lub odbiorcy w państwie trzecim, obejmujące jeden lub więcej produktów podwójnego zastosowania;
  • globalne zezwolenie na wywóz – zezwolenie udzielone jednemu określonemu eksporterowi w odniesieniu do typu lub kategorii produktów podwójnego zastosowania, które może być ważne na wywóz do jednego lub większej liczby określonych użytkowników końcowych, lub w co najmniej jednym określonym państwie trzecim;
  • generalne unijne zezwolenie na wywóz – zezwolenie na wywóz w odniesieniu do wywozu do niektórych krajów przeznaczenia dostępne dla wszystkich eksporterów spełniających warunki i wymogi dotyczące jego stosowania, wymienione w sekcjach A–H załącznika II omawianego rozporządzenia.

Ważne! W przypadku zezwoleń indywidualnych i globalnych eksporter jest obowiązany do wystąpienia z wnioskiem o wydanie zezwolenia. W przypadku zezwolenia generalnego eksporter składa oświadczenie o korzystaniu z zezwolenia. Może tego dokonać wyłącznie podmiot spełniający wszystkie warunki określone w załączniku II rozporządzenia 2021/821.

Z wnioskiem o wydanie zezwolenia indywidualnego lub globalnego może wystąpić każdy podmiot będący eksporterem. Zgodnie z artykułem 2 ust. 3 rozporządzenia 2021/821 eksporterem jest każda osoba fizyczna lub prawna bądź każda spółka osobowa, która w czasie, gdy zostaje przyjęte zgłoszenie wywozowe lub zgłoszenie do powrotnego wywozu, bądź wywozowa deklaracja skrócona, pozostaje w stosunku umownym z odbiorcą w państwie trzecim i jest uprawniona do decydowania o wysłaniu produktów poza obszar celny Unii Europejskiej oraz która decyduje się na przekazanie oprogramowania lub technologii za pomocą środków komunikacji elektronicznej do państwa trzeciego nieznajdującego się na obszarze Wspólnoty. Rozporządzenie za eksportera uznaje również osobę fizyczną przewożącą produkty podwójnego zastosowania, które mają zostać wywiezione w bagażu osobistym tej osoby poza granice UE.

Wniosek o wydanie zezwolenia należy kierować do Ministerstwa Rozwoju i Technologii, Departamentu Obrotu Towarami Wrażliwymi i Bezpieczeństwa Technicznego, Wydziału Kontroli Eksportu. Wniosek ten jest zwolniony z jakichkolwiek opłat. Pismo należy sporządzić w języku polskim. Jeżeli oryginał dokumentu został sporządzony w języku obcym, należy dołączyć do niego tłumaczenie na język polski sporządzone przez tłumacza przysięgłego.

Do wniosku o zezwolenie na wywóz towarów należy załączyć:

  • oświadczenie o posiadaniu koncesji (MSWiA) lub innych zezwoleń uprawniających do posiadania towaru o znaczeniu strategicznym lub prowadzenia działalności związanej z wnioskowanym obrotem, jeżeli posiadanie takich koncesji lub zezwoleń jest wymagane na podstawie przepisów innych ustaw, wraz z dokładnymi cechami identyfikacyjnymi tych dokumentów;
  • projekt umowy lub umowę dotyczącą obrotu, jeśli taka umowa jest wymagana w odniesieniu do danego obrotu albo list intencyjny lub zapytanie ofertowe;
  • certyfikat importowy lub oświadczenie końcowego użytkownika w przypadku wywozu lub transferu wewnątrzunijnego;
  • zgodę właściwego zagranicznego organu na określone dysponowanie towarem w przypadku, gdy importer lub końcowy użytkownik zobowiązał się do uzyskania takiej zgody.

Jeżeli wniosek został wypełniony prawidłowo, a eksporter spełnia określone przez ustawodawcę wymagania, zezwolenie powinno zostać wydawane w przeciągu miesiąca, licząc od dnia złożenia wniosku. Indywidualne i globalne zezwolenia na wywóz są ważne przez okres do dwóch lat, chyba że właściwy organ postanowi inaczej.

Z kolei w przypadku generalnego unijnego zezwolenia eksporter spełniający ustawowe wymagania, aby móc wywieźć towary poza granice UE, nie musi składać wniosku o wydanie zezwolenia. Wystarczy, że złoży on oświadczenie o terminie rozpoczęcia międzynarodowego obrotu towarami podwójnego zastosowania. Oświadczenie należy złożyć organowi kontroli obrotu najpóźniej miesiąc od daty wywozu towaru.

Zezwolenie na produkty nieznajdujące się w rozporządzeniu

Towary lub ich części składowe, technologie lub usługi niewymienione w załączniku I rozporządzenia 2021/821 zostały uznane za produkty niezagrażające bezpieczeństwu krajowemu i pokojowi międzynarodowemu, a co za tym idzie nie podlegają omawianej kontroli eksportu. Jednak może się okazać, że niektóre spośród nich w przyszłości, już po wywiezieniu za granicę, zostaną zmodyfikowane i użyte jako broń lub wykorzystane do produkcji takiej broni (np. broni chemicznej lub jądrowej). Aby temu zapobiec, ustawodawca unijny zdecydował się w artykule 4 rozporządzenia 2021/821 wprowadzić klauzulę catch-all. Klauzula ta pozwala odpowiednim organom na dokonanie kontroli każdego produktu niewymienionego w wykazie, jeżeli zachodzi podejrzenie, że jego wywóz może stanowić ryzyko dla bezpieczeństwa państw członkowskich. Zgodnie z ust. 2 wspomnianego przepisu eksporter będąc świadomym, że produkt podwójnego zastosowania, który zamierza wywieźć, może mieć zastosowanie militarne, ma obowiązek zgłosić ten fakt właściwym organom. Organy te następnie podejmują decyzję o ewentualnym poddaniu danego wywozu wymogowi uzyskania zezwolenia.

Produkty podwójnego zastosowania – reasumując

Wiadomym jest, iż sprzęt i technologia wojskowa służąca obronności państwa, z uwagi na swój charakter i rangę musi być ściśle kontrolowana. Mniej oczywisty jest natomiast fakt, iż gros towarów produkowanych na rynek cywilny również może zostać wykorzystana jako broń lub inny sprzęt militarny. Towar charakteryzujący się dualizmem w przeznaczeniu stanowi produkt podwójnego zastosowania w rozumieniu rozporządzenia 2021/821. Każdy przedsiębiorca będący producentem, nieistotne czy prowadzącym jednoosobową działalność, czy prowadzący korporację o globalnym zasięgu, powinien zdawać sobie sprawę, iż eksport produktów znajdujących się w wykazie ww. rozporządzenia wiąże się z obowiązkiem uzyskania stosownego zezwolenia. Ustawodawca unijny mimo ustalenia zamkniętego katalogu produktów o podwójnym zastosowaniu, pozostawił organom kontrolnym furtkę w postaci instytucji catch-all. Zgodnie z nią organy te mają prawo do dokonania kontroli również towaru niewymienionego w wykazie, jeśli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że jego wywóz może stanowić ryzyko dla bezpieczeństwa krajowego.

Radosław Pilarski

adwokat i doradca restrukturyzacyjny z wieloletnim doświadczeniem w prawie cywilnym, gospodarczym oraz upadłościowym i restrukturyzacyjnym.

Przeczytaj więcej takich artykułów w strefie Wiedzy PARP

Artykuł pochodzi z Biuletynu Euro Info 8/2021

Zobacz więcej podobnych artykułów