Nowelizacja praw ochrony konsumenta. Wdrożenie tzw. dyrektywy ECN+

W związku z przyjęciem przez Parlament Europejski i Radę w dniu 11 grudnia 2018 r. Dyrektywy 2019/1 mającej na celu nadanie organom ochrony konkurencji państw członkowskich uprawnień w celu skuteczniejszego egzekwowania prawa i zapewnienia należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego (Dz. Urz. UE z 14.1.2019, L 11/26, dalej zwana: Dyrektywą ECN+) zaszła konieczność jej implementacji do polskiego porządku prawnego, poprzez nowelizację ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 poz. 1076 i 1086, dalej: ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów). Aby wdrożyć regulacje dyrektywy powstał projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw. Numer projektu tego projektu to UC69 i obecnie trwa proces legislacyjny tego aktu prawnego.

W związku z regulacjami Dyrektywy projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów obejmuje między innymi takie zagadnienia jak:

1. pojęcie przedsiębiorstwa;
2. żądanie informacji;
3. wolność od samooskarżania;
4. ochrona informacji uzyskanych w postępowaniu przed Prezesem;
5. kary;
6. program łagodzenia kar (leniency).

Niniejsze opracowanie poświęcimy wybranym zagadnieniom, które reguluje zarówno wspomniana Dyrektywa, jak i projekt nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Trzeba tu jednocześnie zaznaczyć, iż część wytycznych z dyrektywy ECN+ uregulowana jest już w polskim prawie, jednak niektóre obszary wymagają dostosowania i co za tym idzie właśnie stosownych nowelizacji. Zasadniczym celem omawianej Dyrektywy jest zwiększenie skuteczności egzekwowania unijnych reguł konkurencji na rynku wewnętrznym przez krajowe organy ochrony konkurencji poszczególnych państw członkowskich. Dyrektywa zmierza do zapewnienia, aby wszystkie krajowe organy ochrony konkurencji posiadały uprawnienia odpowiadające zasadniczo uprawnieniom Komisji Europejskiej wynikającym z Rozporządzenia 1/2003 z 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu (Dz.U. L 1 z 4.01.2003, str. 1, dalej: Rozporządzenie 1/2003).

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na kwestię ochrony praw podstawowych; założenie, bowiem, że krajowe organy ochrony konkurencji zostają wyposażone w nowe uprawnienia, powinno być, zgodnie z dyrektywą ECN+, zbilansowane przez zapewnienie przedsiębiorcom odpowiednich gwarancji ochrony ich praw podstawowych. W myśl art. 3 dyrektywy ECN+ powinny zostać zachowane następujące gwarancje:

• w postępowaniach dotyczących naruszeń art. 101 lub 102 TFUE prowadzonych przez krajowe organy ochrony konkurencji muszą być stosowane ogólne zasady prawa Unii oraz Karta praw podstawowych Unii Europejskiej;
• w szczególności państwa członkowskie mają obowiązek zapewnić, aby wykonywanie uprawnień wynikających z dyrektywy ECN+ przez krajowe organy ochrony konkurencji podlegało odpowiednim gwarancjom w odniesieniu do poszanowania praw przedsiębiorstw do obrony, w tym prawa do bycia wysłuchanym oraz prawa do skutecznego środka odwoławczego przed sądem;
• państwa członkowskie mają obowiązek zapewnić, aby krajowe organy ochrony konkurencji prowadziły postępowania w sprawie stosowania prawa w tzw. rozsądnych ramach czasowych. Przed podjęciem decyzji na podstawie art. 10 dyrektywy ECN+, czyli decyzji dotyczącej środków zaradczych, stwierdzenia recydywy bądź wydania negatywnej decyzji merytorycznej, krajowe organy ochrony konkurencji są obowiązane przyjąć szczegółowe uzasadnienie zarzutów.

Preambuła dyrektywy ECN+ zawiera zalecenie, aby wykonywanie uprawnień, w tym uprawnień dochodzeniowych, przyznanych krajowym organom ochrony konkurencji podlegało odpowiednim gwarancjom, które będą spełniać co najmniej normy przewidziane w ogólnych zasadach prawa Unii i w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Jest to szczególnie istotne dla postępowań, które mogą doprowadzić do nałożenia kar. Motyw 14 dyrektywy ECN+ wyjaśnia, że przedsiębiorstwa mają prawo do przedstawienia im jasnego pisma z zarzutami oraz do dostępu do akt prowadzonego przeciwko nim postępowania. Jednocześnie jednak art. 13 ust. 2 dyrektywy ECN+ nakazuje zapewnić stosowanie „skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających kar” za naruszenie prawa antymonopolowego.

Rozszerzenie odpowiedzialności na przedsiębiorców wywierających „decydujący wpływ”

Dyrektywa nakazuje zapewnienie skutecznego i jednolitego stosowania art. 101 i 102 TFUE, które dotyczą odpowiednio zakazu nieuczciwej konkurencji i nadużywania pozycji dominującej. Przy  realizacji tych celów należy stosować pojęcie „przedsiębiorcy” zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, czyli jako jednostkę gospodarczą, nawet jeśli składa się ona z kilku osób fizycznych lub prawnych. W związku z tym krajowe organy ochrony konkurencji powinny mieć możliwość stosowania pojęcia przedsiębiorstwa w rozumieniu orzecznictwa TSUE w celu zidentyfikowania wszystkich podmiotów należących do odpowiedzialnej za naruszenie jednostki gospodarczej. W szczególności konieczne jest zapewnienie możliwości zidentyfikowania spółki dominującej i nałożenia na nią kar za praktykę stosowaną przez jedną z jej spółek zależnych, w przypadku, gdy spółka dominująca i jej spółka zależna stanowią taką jednostkę gospodarczą.

Polska ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów w obecnym brzmieniu nie posługuje się pojęciem przedsiębiorstwa, lecz przedsiębiorcy. A zgodnie z wytycznymi Dyrektywy dla oceny czy spółki stanowią jeden organizm gospodarczy, należy ustalić czy spółka dominująca wywiera na spółkę zależną „decydujący wpływ”. Decydujący wpływ oznacza istnienie powiązań ekonomicznych, prawnych i organizacyjnych takiego rodzaju, że spółka zależna nie określa samodzielnie swojego zachowania na rynku, lecz co do zasady stosuje się do wskazówek udzielanych jej przez spółkę dominującą, w szczególności z uwzględnieniem więzów ekonomicznych, organizacyjnych i prawnych łączących oba te podmioty prawa. W szczególnym wypadku, kiedy spółka dominująca posiada cały lub prawie cały kapitał spółki zależnej, która popełniła naruszenie unijnych zasad konkurencji, istnieje wzruszalne domniemanie, iż owa spółka dominująca rzeczywiście wywiera decydujący wpływ na swoją spółkę zależną.

W związku z tym polski ustawodawca zauważył (jak czytamy w uzasadnieniu projektu nowelizacji ustawy) konieczność „uporządkowania przepisów dotyczących możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności również przedsiębiorcy dominującego w przypadku, gdy naruszenia ustawy poprzez zawarcie niedozwolonego porozumienia lub nadużycie pozycji dominującej dopuścił się przedsiębiorca zależny. Względy pewności prawa wymagają legislacyjnego potwierdzenia takiej możliwości, w związku z tym proponuje się dodanie do ustawy przepisów art. 6aa i art. 9a dotyczących odpowiednio zawierania niedozwolonych porozumień i nadużycia pozycji dominującej. Przepisy w zakresie możliwości przypisania odpowiedzialności będą miały taką samą konstrukcję w związku z czym zostaną opisane łącznie”.

Proponowane przepisy dodawanych w projekcie nowelizacji art. 6aa i art. 9a przewidują, że w przypadku naruszenia przez przedsiębiorcę zakazów określonych w art. 6 ust. 1 lub art. 9 ustawy, naruszenia dopuszcza się również przedsiębiorca lub przedsiębiorcy wywierający decydujący wpływ na tego przedsiębiorcę. Taka konstrukcja ma pozwolić Prezesowi UOKiK działać zarówno w sytuacji, gdy decydujący wpływ wywierać będzie zarówno jeden podmiot, jak i większa ich liczba. Powyższą konstrukcję ustawodawca nakazuje rozumieć również w ten sposób, że przedsiębiorcą wywierającym decydujący wpływ jest, w przypadku spółki „córki”, nie tylko spółka „matka” lecz również spółka „babka” i kolejne spółki wywierające na nie decydujący wpływ. W przypadku stwierdzenia naruszenia przez przedsiębiorcę wywierającego decydujący wpływ Prezes UOKiK będzie mógł nałożyć łączną karę pieniężną na tego przedsiębiorcę oraz na przedsiębiorcę, na którego ten wpływ jest wywierany (art. 106aa ust. 1). Odpowiedzialność za łączną karę pieniężną nałożoną na tych przedsiębiorców będzie solidarna i znajdą do niej zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące zobowiązań solidarnych (art. 106aa ust. 2 i 3). Ponadto, na potrzeby obliczania łącznej kary pieniężnej, będą przewidziane szczególne zasady obliczania obrotu. Zgodnie z art. 106aa obliczając wysokość obrotu uwzględnia się zarówno obrót osiągnięty przez przedsiębiorcę lub przedsiębiorców wywierających decydujący wpływ oraz przedsiębiorców, na który ten decydujący wpływ jest wywierany. Taki przepis pozwoli na uwzględnienie nie tylko obrotu przedsiębiorcy wywierającego decydujący wpływ, lecz również wszystkich przedsiębiorców, na których decydujący wpływ jest wywierany. Ponadto projekt przewiduje w nowym art. 4a, że, na potrzeby stosowania przepisów ustawy, przyjmuje się, iż przedsiębiorcą jest również osoba fizyczna, która zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej.

Kary dla „związków przedsiębiorców”

Dyrektywa przewiduje, że organy antymonopolowe powinny mieć uprawnienie do nakładania kar pieniężnych na związki przedsiębiorców (art. 13). W celu zapewnienia skutecznego ściągania kar pieniężnych nałożonych na związki przedsiębiorstw, Dyrektywa wskazuje, że w sytuacji, gdy na związek przedsiębiorstw zostaje nałożona kara za naruszenie art. 101 lub 102 TFUE, uwzględniająca obrót jego członków, a związek ten nie jest wypłacalny, to jest on zobowiązany do wezwania swoich członków do wniesienia wkładów w celu pokrycia kwoty kary (art. 14). Dyrektywa wskazuje ponadto, że organy antymonopolowe nie będą mogły żądać zapłaty kary od przedsiębiorstw, które wykażą, że nie wdrożyły decyzji związku powodującej naruszenie albo nie wiedziały o jej istnieniu, albo aktywnie zdystansowały się od niej przed wszczęciem postępowania. Dyrektywa przewiduje w art. 13 ust. 2, że kary pieniężne powinny być nakładane proporcjonalnie do światowego całkowitego obrotu przedsiębiorstw w przypadku umyślnego bądź nieumyślnego naruszenia wymienionego w tym przepisie (lista naruszeń wskazanych w art. 13 ust. 2 dotyczy naruszeń, do których doszło w trakcie bądź w związku z kontrolą oraz niezastosowania się do decyzji wydawanych przez organy ochrony konkurencji).

Ponieważ ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów aktualnie nie reguluje nakładania kar na związki przedsiębiorców – związek przedsiębiorców traktowany jest na potrzeby nałożenia kary pieniężnej jako jeden przedsiębiorca – i nie zawiera również szczególnych regulacji, dotyczących obliczania obrotu związku przedsiębiorców oraz jego poszczególnych członków na potrzeby nakładania kary pieniężnej, ani pozwalających na egzekwowanie kary pieniężnej w przypadku niewypłacalności związku, wobec tego zaprojektowano dodanie w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów art. 106 ust. 1a – 1d.

Projektowany w ustawie nowelizującej przepis art. 106 ust. 1a, ma stanowić podstawę do nakładania kar pieniężnych na związki przedsiębiorców za naruszenia, o których mowa w art. 106 ust. 1 pkt 1 lub 2, którego dopuścił się związek przedsiębiorców, w przypadku, gdy naruszenie jest związane z działalnością jego członków.  Zgodnie z tym przepisem, kara nakładana na związek przedsiębiorców nie będzie mogła przekroczyć 10% sumy całkowitej obrotu każdego z członków tego związku prowadzącego działalność na rynku, którego dotyczyło to naruszenie, w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary.

Proponowany ust. 1b zawiera natomiast regulację zgodnie z którą w sytuacji niewypłacalności tego związku przedsiębiorców, związek wzywa swoich członków do wniesienia wkładów w celu pokrycia kwoty kary. Ponadto, zaplanowano rozszerzenie określonego w art. 106 ust. 2 katalogu czynów, podlegających karze pieniężnej nakładanej przez Prezesa UOKiK, o możliwość nałożenia kary za niewykonanie decyzji Prezesa UOKiK.

Zgodnie z projektowanym ust. 1c, w przypadku, gdy wkłady, o których mowa w ust. 1b, nie zostały wniesione w terminie wyznaczonym przez Prezesa Urzędu w kwocie pokrywającej w całości wysokość kary, Prezes Urzędu może żądać uiszczenia kary od każdego z przedsiębiorców, którego przedstawiciele wchodzili w skład organów decyzyjnych tego związku. Do żądania Prezesa UOKiK art. 366 Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio (zobowiązania solidarne).

Dodatkowo, zgodnie z ust. 1d Prezes Urzędu nie będzie mógł żądać uiszczenia kary, na podstawie ust. 1b i ust. 1c od przedsiębiorców, którzy wykażą, że nie wdrożyli decyzji związku przedsiębiorców powodującej naruszenie, o którym mowa w ust. 1 pkt 1 lub 2 albo nie wiedzieli o istnieniu takiej decyzji albo aktywnie zdystansowali się od niej przed wszczęciem postępowania.

Wezwanie do udostępnienia dokumentacji

Rozdział IV dyrektywy ustanawia minimalny standard uprawnień dochodzeniowych i decyzyjnych krajowych organów ds. konkurencji. Zaradzić ma to problemom, za jakie uznano obecne zróżnicowanie zakresu uprawnień tych organów oraz niedysponowanie przez wiele krajowych organów wszystkimi niezbędnymi uprawnieniami. Zobowiązano też państwa członkowskie do zapewnienia, aby w sprawach o naruszenie art. 101 lub 102 TFUE organy ds. konkurencji były umocowane do wydawania następujących decyzji:

• o zakazie i nakazie zaniechania naruszenia, mogące obejmować skuteczne i proporcjonalne środki zaradcze o charakterze behawioralnym lub strukturalnym (art. 9),
• nakładających środki tymczasowe, umożliwiające jeszcze w toku postępowania przeciwdziałanie ryzyku „poważnej i nieodwracalnej szkody dla konkurencji”, jeśli naruszenie art. 101 lub 102 TFUE jest uprawdopodobnione (art. 10),
• nadające moc wiążącą proponowanym przez przedsiębiorstwa zobowiązaniom w sprawie zmiany praktyki kwestionowanych przez organ ds. konkurencji (art. 11).

Dyrektywa wymaga też, aby krajowe organy ochrony konkurencji miały skuteczne uprawnienia umożliwiające im żądanie od przedsiębiorstw lub związków przedsiębiorstw dostarczenia informacji niezbędnych do wykrycia naruszeń art. 101 i 102 TFUE. Przepis art. 8 Dyrektywy nakazuje, aby Państwa członkowskie zapewniły krajowym administracyjnym organom ochrony konkurencji możliwość żądania od przedsiębiorstw i związków przedsiębiorstw dostarczenia w określonym i rozsądnym terminie wszelkich niezbędnych informacji do celów stosowania art. 101 i 102 TFUE. Przepis określa, że takie wnioski o informacje muszą być proporcjonalne i nie mogą zmuszać adresata wniosku do przyznania się do naruszenia art. 101 i 102 TFUE. Obowiązek dostarczenia wszelkich niezbędnych informacji obejmuje informacje, do których dane przedsiębiorstwo lub związek przedsiębiorstw mają dostęp. Krajowe organy ochrony konkurencji winny być także, zgodnie z art. 8 Dyrektywy (zdanie ostatnie) uprawnione do żądania od innych osób fizycznych lub prawnych dostarczenia w określonym i rozsądnym terminie informacji, które mogą mieć znaczenie dla stosowania postanowień art. 101 i 102 TFUE.

Obecnie, zgodnie z art. 50 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, obowiązek przekazywania wszelkich koniecznych informacji i dokumentów na żądanie Prezesa Urzędu nałożony jest tylko na przedsiębiorców. Prezes UOKiK może zobligować do udzielenia mu informacji każdy podmiot mający status przedsiębiorcy lub związku przedsiębiorców. Prezes Urzędu nie może żądać informacji od osoby niebędącej przedsiębiorcą. Wyjątkiem jest możliwość żądania przez Prezesa Urzędu dokumentów i informacji od osób zarządzających, które złożyły wniosek leniency (art. 113h w zw. z art. 113a ust. 5 ustawy). Dodatkowo każdy – a więc i każda osoba fizyczna - obowiązany jest przedstawić na żądanie Prezesa UOKiK w oznaczonym terminie i miejscu dokument znajdujący się w jego posiadaniu i stanowiący dowód faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że dokument zawiera informacje niejawne (art. 248 § 1 kpc w zw. z art. 84 ustawy).

Wymogi dyrektywy w zakresie dysponowania przez Prezesa UOKiK efektywnymi narzędziami gromadzenia materiału dowodowego uzasadniają przyznanie mu kompetencji do żądania informacji na piśmie, we wskazanej formie, od nieograniczonego kręgu podmiotów.

Jak czytamy w uzasadnieniu projektu nowelizacji, istnieją co najmniej cztery kategorie osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami, które mogą posiadać informacje istotne w sprawach praktyk ograniczających konkurencję. Są to:

1. aktualni i byli członkowie organów przedsiębiorców (którzy nie złożyli wniosku leniency);
2. osoby fizyczne, które dopuściły się praktyk antykonkurencyjnych prowadząc działalność gospodarczą (tj. mając status przedsiębiorcy), a następnie zaprzestały jej prowadzenia;
3. aktualni i byli pracownicy przedsiębiorcy zaangażowanego w antykonkurencyjną praktykę;
4. osoby, które w dobrej wierze i w interesie publicznym przekazuje informacje o potencjalnych naruszeniach reguł konkurencji, tzw. „sygnaliści” (w przypadku, gdyby nie chcieli udzielić informacji dalszych, niż tylko te wskazane pierwotnie w zawiadomieniu).

Ponadto celowe jest, by Prezes UOKiK miał prawo żądać informacji i dokumentów (np. rocznych deklaracji PIT) od osób fizycznych podlegających indywidualnie karom na podstawie ustawy (przykładowo za utrudnianie wszczęcia lub prowadzenia kontroli (przeszukania).

Projektodawca zaznacza przy tym, że art. 50 ustawy w zasadzie nie wyznacza zakresu przedmiotowego uprawnienia Prezesa Urzędu. Na podstawie tego przepisu organ może więc żądać od przedsiębiorców przekazania mu wszelkich koniecznych informacji i dokumentów. Przy tym, ocena czy określona informacja jest konieczna, należy wyłącznie do Prezesa Urzędu, zaś przedsiębiorca nie może odmówić udzielenia żądanej przez organ informacji twierdząc, że jego zdaniem informacja ta nie jest związana z przedmiotem prowadzonego postępowania. Ponadto, z zasady proporcjonalności wynika, że informacje żądane przez Prezesa Urzędu na podstawie art. 50 ustawy powinny być faktycznie konieczne do prowadzonego postępowania oraz istotne dla końcowego wyniku postępowania, a więc niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy. A zatem przepisowi art. 50 w projekcie nowelizacji nadano brzmienie rozszerzając katalog osób zobowiązanych:

w art. 50:

1. a) ust. 1 otrzymuje brzmienie:

„1. Każdy jest obowiązany do przekazywania wszelkich koniecznych informacji i dokumentów na żądanie Prezesa Urzędu.”,

1. b) po ust. 3 dodaje się ust. 4 i 5 w brzmieniu:

„4. Osoby fizyczne, do których zostało skierowane żądanie, o którym mowa w ust. 1, mogą odmówić przekazania informacji i dokumentów tylko wtedy, gdy naraziłoby to je lub ich małżonka, wstępnych, zstępnych, rodzeństwo oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osoby pozostające w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli, a także osobę pozostającą we wspólnym pożyciu, na odpowiedzialność karną. Prawo odmowy udzielenia

informacji trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli.

5. Informacje i dokumenty przekazane przez osobę fizyczną na podstawie ust. 1 nie mogą być wykorzystane na potrzeby nałożenia kary pieniężnej, o której mowa w art. 106a, na niekorzyść tej osoby lub jej małżonka, wstępnych, zstępnych, rodzeństwo oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli, a także osobę pozostającą we wspólnym pożyciu. Zakaz ten trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli.”;

Kary i okresowe kary pieniężne

Dyrektywa ECN + w art. 13-16 określa obszary harmonizacji także w zakresie nakładania kar. Prócz kar opisanych powyżej w niniejszym opracowaniu należy zwrócić uwagę na nowe rozwiązanie jakim są tzw. „okresowe kary pieniężne”. Zasadnicza cześć polskiej regulacji dotycząca zmian w zakresie karania została ujęta w projekcie art. 106 - 106 aa projektu, art. 107 dotyczy natomiast tzw. Okresowych kar pieniężnych.

Okresowe kary pieniężne

Dyrektywa, w art. 16 ust. 1, przewiduje nowy rodzaj kar – okresowe kary pieniężne, które są ustalane proporcjonalnie do średniego dziennego całkowitego światowego obrotu przedsiębiorstwa lub związku przedsiębiorstw uzyskanego w poprzedzającym roku obrotowym i liczonego od daty wskazanej w tej decyzji. Celem tych kar jest nakłonienie przedsiębiorstwa do:

1. dostarczenia pełnych i prawidłowych informacji w odpowiedzi na wniosek o informacje, o którym mowa w art. 8 Dyrektywy,
2. stawienia się na przesłuchaniu, o którym mowa w art. 9 Dyrektywy.

Ponadto, okresowe kary pieniężne, zgodnie z art. 16 ust. 2 będą mogły być nakładane w celu nakłonienia przedsiębiorstwa do poddania się kontroli lub zastosowania się do decyzji.

Należy wskazać, że zgodnie z motywem 44 Dyrektywy, okresowe kary pieniężne będą mogły być stosowane obok kar za nierespektowanie środków, o których mowa w art. 13 ust. 2 Dyrektywy. Dyrektywa przewiduje więc możliwość nałożenia na przedsiębiorcę proporcjonalnej kary pieniężnej za niezastosowanie się przedsiębiorcy do decyzji stwierdzającej naruszenie oraz okresowej kary pieniężnej liczonej od daty wskazanej w decyzji nakładającej tą karę, która ma na celu nakłonienie przedsiębiorcy do zastosowania się przedsiębiorcy do wykonania tej samej decyzji stwierdzającej naruszenie.

Ponieważ Prezes UOKiK nie ma obecnie możliwości nakładania okresowych kar pieniężnych ustalanych proporcjonalnie do obrotu przedsiębiorcy, z uwagi na powyższe konieczne było dokonanie stosownych zmian w art. 107 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Zgodnie z propozycją nowego brzmienia art. 107 ust. 1, Prezes UOKiK, w celu przymuszenia przedsiębiorców do wykonania nałożonych na nich obowiązków, może nałożyć na tych przedsiębiorców, w drodze decyzji, okresową karę pieniężną w wysokości nieprzekraczającej 5% średniego dziennego obrotu przedsiębiorcy osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary za każdy dzień opóźnienia:

1. w wykonaniu decyzji wydanych na podstawie art. 10, art. 12 ust. 1, art. 19 ust. 1, art. 20 ust. 1, art. 21 ust. 2 i 4, art. 23b, art. 23c, art. 26, art. 27 ust. 2, art. 28 ust. 1, art. 89 ust. 1 i 3 oraz art. 101a ust. 1 i 3, postanowień wydanych na podstawie art. 105g ust. 1 lub wyroków sądowych w sprawach z zakresu praktyk ograniczających konkurencję, praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, niedozwolonych postanowień wzorców umów oraz koncentracji;
2. w wykonaniu żądania Prezesa Urzędu, o którym mowa w art. 50 ust.1;
3. w przypadku niestawienia się strony na przesłuchaniu;
4. w przypadku uniemożliwiania lub utrudniania rozpoczęcia lub przeprowadzenia kontroli na podstawie art. 105a lub art. 105i;
5. w przypadku uniemożliwiania lub utrudniania rozpoczęcia lub przeprowadzenia przeszukania na podstawie art. 91 lub art. 105n.

Zgodnie z projektowanym ust. 2 okresowe kary pieniężne będą nakładane, licząc od daty wskazanej w decyzji. Rozwiązanie takie przewiduje art. 24 ust. 1 rozporządzenia 1/2003. Jego skuteczne funkcjonowanie w prawie unijnym pozwala przyjąć, iż również na gruncie prawa polskiego zapewni ono przedsiębiorcom bodźce do wykonywania decyzji Prezesa UOKiK, bez nakładania na nich nieproporcjonalnych ciężarów.

Warto też zwrócić uwagę na projekt art. w art. 108, w którym czytamy:

po ust. 3 dodaje się ust. 3a i 3b w brzmieniu:

„3a. Prezes Urzędu może, w drodze decyzji, nałożyć karę pieniężną w wysokości, o której mowa w ust. 1, na osobę fizyczną, która nie udzieliła - informacji żądanych przez Prezesa Urzędu na podstawie art. 50 bądź udzieliła nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd informacji.

3b. Nakładając karę, o której mowa w ust. 3a, Prezes UOKiK bierze pod uwagę warunki osobiste strony, na którą kara pieniężna jest nakładana.”,

1. c) ust. 5 otrzymuje brzmienie:

„5. Prezes Urzędu może, w drodze decyzji, nałożyć karę pieniężną w wysokości do 20 000 zł na każdego kto wykorzystał informacje z oświadczeń w ramach programu łagodzenia kar, oświadczeń przedsiębiorcy lub osoby zarządzającej występującej z wnioskiem o odstąpienie lub obniżenie kary pieniężnej, propozycji ugodowych lub oświadczenia strony, o którym mowa w art. 89a ust. 8 w innym celu niż określony w art. 70 ust. 2.”;

Program łagodzenia kar (leniency)

Zmiany przewidziane w rozdziale 2 działu VII ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (Odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej lub jej obniżenie w sprawach porozumień ograniczających konkurencję) mają na celu wdrożenie rozdziału VI Dyrektywy.

Harmonizacja programów leniency przewidziana w art. 17-22 Dyrektywy obejmuje ochronę przed karami przedsiębiorców występujących do organów ochrony konkurencji z informacjami na temat tajnych karteli. Zarazem Dyrektywa ECN+ w art. 23 harmonizuje na poziomie krajowych przepisów państw członkowskich UE regulacje chroniące osoby fizyczne działające na rzecz przedsiębiorcy uczestniczącego w niedozwolonym porozumieniu ograniczającym konkurencję przed sankcjami zarówno o charakterze karnym, jak i administracyjnym w przypadku, gdy przedsiębiorca złożył wniosek o zwolnienie z kar w ramach programu łagodzenia kar.

Jak czytamy w uzasadnieniu projektu nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Skuteczność instytucji łagodzenia kar jest uzależniona od istnienia szeregu zachęt dla przedsiębiorców, również spoza systemu prawa konkurencji. W celu stworzenia zachęt dla przedsiębiorców do składania wniosków do organu antymonopolowego zasadne jest wyłączenie karalności przy stosowaniu art. 305 Kodeksu karnego dla skutecznych wnioskodawców leniency (tzn. spełniających przesłanki odstąpienia od nałożenia kary pieniężnej albo przesłanki do obniżenia kary – odpowiednio art. 113b i 113c ustawy). Takie rozwiązanie będzie stanowić implementację art. 23 Dyrektywy, w szczególności ust. 2 przewidującego, że państwa członkowskie zapewniają, aby obecni i byli dyrektorzy, obecna i była kadra zarządzająca oraz obecni i byli inni pracownicy wnioskodawców ubiegających się w organach ochrony konkurencji o zwolnienie z kar byli w pełni chronieni przed sankcjami nakładanymi w postępowaniu karnym, w związku z udziałem tych osób w tajnym kartelu, którego dotyczy wniosek o zwolnienie z kar za naruszenie przepisów krajowych, których cele są zasadniczo identyczne z celami art. 101 TFUE, jeżeli spełniają oni warunki określone w ust. 1 i aktywnie współpracują z właściwym organem ścigania.

Dyrektywa wskazuje na następujące warunki, jakie muszą być spełnione, aby osoba fizyczna została objęta ochroną przed sankcjami:

• wniosek o zwolnienie z kar musi spełniać wymogi co do treści, które przewidziane są w art. 17 ust. 2 Dyrektywy (ujawnienie przez wnioskodawcę informacji o swoim udziale w tajnym kartelu, przedstawienie jako pierwszy z wnioskodawców dowodów, które nie były w posiadaniu organu antymonopolowemu, a które umożliwiają organowi przeprowadzenie kontroli lub przeszukania w związku z tajnym kartelem lub są wystarczające do stwierdzenia naruszenia objętego programem łagodzenia kar),
• podmioty objęte ochroną muszą aktywnie współpracować z organem ochrony konkurencji prowadzącym sprawę (w przypadku ochrony przed sankcjami administracyjnymi lub nakładanymi w postępowaniu sądowym innym niż karne) albo z organami ścigania (w przypadku ochrony przed sankcjami karnymi),
• wniosek o zwolnienie z kar musi zostać złożony przed poinformowaniem osób fizycznych o postępowaniu prowadzącym do nałożenia kar. Jak wskazuje wspomniany motyw 64 dyrektywy takie postępowanie obejmuje moment, w którym osoby te stają się podejrzanymi o naruszenie […] przepisów krajowych.

W związku z tym projektowany w ustawie nowelizującej art. 305a ust. 2 Kk przewiduje wyłączenie karalności osób fizycznych w związku z zaistnieniem analogicznych przesłanek, w stosunku do tych, które zostały wskazane w projektowanym art. 106a ust. 4 Ustawy. W przypadku niedozwolonej praktyki ograniczającej konkurencję wykraczającej poza terytorium RP – co przekłada się na możliwość podejmowania działań w danej sprawie również przez inny organ ochrony konkurencji państwa członkowskiego UE – wniosek o zwolnienie z kar złożony do innego właściwego organu będzie stanowić przesłankę wyłączenia karalności osób fizycznych podlegających odpowiedzialności na podstawie art. 305 Kk. Przesłanki wyłączenia karalności zostały ukształtowane analogicznie do przesłanek wyłączenia karalności w przypadku złożenia wniosku leniency do Prezesa UOKiK.

Źródła: Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw (projekt UC69) Projekt z dnia 08.04.2021 r.

Monika Jurkiewicz

radca prawny, właściciel i prawnik zarządzający EQUI CONSULTING Monika Jurkiewicz, specjalistka z zakresu prawa pracy, e-commerce i prawa gospodarczego.

Artykuł pochodzi z Biuletynu Euro Info 3/2021

Przeczytaj więcej takich artykułów w strefie Wiedzy PARP