Pomiń nawigację

26 lipca 2019

Działalność przedsiębiorców w cieniu brexitu, część I. Co może oznaczać wystąpienie Wielkiej Brytanii z UE

Udostępnij

Wyraźne, eurosceptyczne nastroje w społeczeństwie brytyjskim, które utrzymywały się od wielu lat, w połączeniu z brakiem nowej formuły uczestnictwa tego kraju w Unii Europejskiej, doprowadziły do zorganizowania przez rząd w Londynie w czerwcu 2016 r. niewiążącego, ogólnokrajowego referendum. Miało ono na celu uzyskanie opinii obywateli na temat przyszłości kraju w europejskiej wspólnocie. Jak się okazało, w tej sprawie podzielili się oni na dwie, niemal równe części. O woli opuszczenia wspólnoty zadecydowało 1,9%[i] respondentów – tyle wyniosła różnica między głosami oddanymi „za” i „przeciw” brexitowi. Konsekwencją tego wydarzenia była dymisja premiera Davida Camerona, a Wielka Brytania podjęła działania mające doprowadzić do opuszczenia UE.

Artykuł 50 TUE

Następstwem powyższego było bezprecedensowe zastosowanie art. 50 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) w praktyce. Zgodnie z wcześniejszymi zapewnieniami rządu brytyjskiego, działając na podstawie ustępu 2 tego artykułu, 29 marca 2017 r. Wielka Brytania notyfikowała zamiar opuszczenia UE Radzie Europejskiej. Tego dnia rozpoczął się określony przez art. 50 TUE, dwuletni okres negocjacyjny, poprzedzający formalne wystąpienie Wielkiej Brytanii z UE, który miał być wykorzystany na ustalenie warunków, na jakich odbędzie się skomplikowany proces wyjścia.

Im bliżej było do zaplanowanej daty brexitu, czyli 29 marca 2019 r., tym bardziej napięta stawała się atmosfera, zarówno w parlamencie brytyjskim, jak i wśród decydentów Unii Europejskiej. We wszystkich państwach członkowskich, w tym w Polsce, dało się wyczuć powszechnie występujący, w szczególności wśród przedsiębiorców, stan niepewności - zwłaszcza w perspektywie możliwości zaistnienia trudnych do przewidzenia skutków „twardego” brexitu.

Kiedy brexit?

Po serii niepowodzeń premier Theresy May, usiłującej uzyskać zgodę parlamentu brytyjskiego na przyjęcie umowy o wystąpieniu (patrz: słowniczek brexitu), 20 marca 2019 r., szefowa brytyjskiego rządu skierowała do Przewodniczącego Rady Europejskiej Donalda Tuska prośbę o przesunięcie daty wystąpienia do 30 czerwca 2019 r.

22 marca Rada formalnie zgodziła się przesunąć nieznaczenie termin wyjścia, zastrzegając, że jeżeli pomiędzy 25 a 31 marca strona brytyjska nie przyjmie umowy brexitowej, wówczas ostatecznie przypadnie on na 12 kwietnia. Z kolei zaakceptowanie umowy pozwoliłoby odwlec datę brexitu do 22 maja.

Powyższy zabieg nie pozwolił jednak na usunięcie głównej przyczyny problemu – niesprzyjającej porozumieniu atmosfery politycznej na Wyspach. Dlatego brytyjska premier, świadoma dalszej niemożności uzyskania zgody Izby Gmin, ponownie zwróciła się do Rady Europejskiej z wnioskiem o przesunięcie terminu brexitu do 30 czerwca, zapewniając, że jeżeli nie uda się podjąć decyzji co do wystąpienia przed planowanymi w tym roku wyborami do Parlamentu Europejskiego, administracja na wyspach będzie kontynuowała prace w celu ich przeprowadzenia. Pięć dni po tym, Rada ponownie pozytywnie odniosła się do wniosku o zmianę terminu, odraczając go tym razem do 31 października 2019 r.[ii]

Zgodnie z art. 50 ust. 3 TUE, umowa o wystąpieniu może wejść w życie wcześniej, jeżeli strony zakończą swoje procedury ratyfikacyjne przed dniem 31 października 2019 r. W związku z tym, wystąpienie powinno nastąpić pierwszego dnia miesiąca przypadającego po zakończeniu procedur ratyfikacyjnych albo dnia 1 listopada 2019 r., w zależności od tego, która z tych dat przypadnie wcześniej.

Dwie drogi do wyjścia, czyli „miękki” albo „twardy” brexit

Brexit będzie skutkował znaczącymi następstwami, zarówno dla podmiotów publicznych, jak i prywatnych. Do tej pory nikt tak naprawdę nie wie, na ile dolegliwe będą jego skutki  ani dla strony brytyjskiej, ani dla unijnej. Nakreślone zostały jednak dwa scenariusze, zgodnie z którymi ten rozdział nastąpi albo z przekreśleniem całego dotychczas wypracowanego dorobku w relacjach obu stron, albo z zachowaniem wielu instytucji i dotychczasowych zasad, które służą przedstawicielom administracji publicznej, przedsiębiorstwom, a także obywatelom. W debacie publicznej oba rozwiązania zyskały określenia odpowiednio „twardego” oraz „miękkiego” brexitu.

Z pewnością znakomita większość przedsiębiorców opowiedziałaby się za drugą opcją. Oznacza ona w praktyce przejście przez okres negocjacji, ze skutkiem w postaci zawarcia między UE a Wielką Brytanią traktatu o współpracy (patrz: słowniczek brexitu), regulującego wzajemne stosunki oraz funkcjonowanie dotychczasowych swobód wspólnotowych. Będzie to dla przedsiębiorców istotne z tego względu, że podpisanie i ratyfikacja tego dokumentu pozwoli im nadal korzystać z ułatwień w działalności w kierunku brytyjskim i odwrotnie. Zachowana zostałaby unia celna z UE, a Wielka Brytania nadal stanowiłaby część jednolitego rynku. Jednak jeśli nawet taki wariant się ziści, przywileje te nie będą tak szerokie i znaczące, jak przed brexitem. Państwo, które nie jest członkiem Unii, choćby zawarło z nią silnie wiążącą umowę regulującą stosunki dwustronne, nie może zostać zrównane w prawach z państwami członkowskimi.

Zgodnie z postanowieniami zawartymi w umowie o wystąpieniu, do 31 grudnia 2020 r. Wielka Brytania byłaby traktowana jako kraj członkowski, podlegający unijnemu prawu i zmianom, które zachodziłyby w nim w tym okresie. Nie mogłaby jednak uczestniczyć w procesach decyzyjnych organów UE i zarządzaniu wspólnotą. Dzięki takiemu rozwiązaniu, różne podmioty podlegające pierwotnemu i wtórnemu prawu UE, w tym organy administracji, przedsiębiorstwa a także osoby fizyczne, miałyby odpowiednio długi czas na dostosowanie swojej działalności do nowych warunków. Należy jednak mieć na uwadze, że odwlekany moment decyzji Wielkiej Brytanii co do charakteru opuszczenia UE, nie wpływa na przedłużenie ewentualnego okresu przejściowego. W każdym wypadku zakończy się on wraz z rokiem 2020. W związku z tym już teraz można stwierdzić, że będzie on krótszy niż pierwotnie zakładano.

Jeżeli jednak parlament brytyjski nie zaakceptuje umowy o wystąpieniu – a jak wiadomo, już kilkukrotnie to zrobił – to nie zostanie ona ratyfikowana i wówczas najprawdopodobniej będzie miał miejsce brexit „twardy”. Jest to najczarniejszy scenariusz, choć przywódcy państw członkowskich oraz szefowie instytucji UE deklarują, że są prowadzone przygotowania także na taką okoliczność.

Następstwa „twardego” brexitu będą znacznie bardziej dotkliwe dla przedsiębiorców, niżby to miało miejsce w przypadku zatwierdzenia umowy o wystąpieniu. Wielka Brytania od  31 października 2019 r. byłaby traktowana jako państwo trzecie w relacjach z UE. Oznaczałoby to, że w odróżnieniu od „miękkiego” brexitu, nie obowiązywałby okres przejściowy przewidywany w wynegocjowanej umowie.

Brak zawartej umowy spowodowałoby, że już wkrótce wszelkie interakcje z Wielką Brytanią byłyby w wielu aspektach poddawane podobnym procedurom jak w przypadku relacji z państwami trzecimi, takimi jak Chiny czy Rosja. Obrót handlowy podlegałby regulacjom i zasadom Światowej Organizacji Handlu (WHO) oraz dwustronnym umowom. Przedsiębiorcy byliby zmuszeni m.in. składać deklaracje celne i podlegać kontrolom granicznym, technicznym i fitosanitarnym w obrocie towarowym, zaś obywateli państw UE i Wielkiej Brytanii nie obejmowałaby swoboda przepływu osób. Zaczęłoby także obowiązywać wiele innych dotkliwych ograniczeń, wskazanych poniżej.

Sekwencja najważniejszych wydarzeń związanych z Brexitem.

Dwie strzałki, jedna pod drugą, z zaznaczonymi punktami symbolizującymi kolejne wydarzenia umieszczone w czasie. 23 czerwca 2016 - Referendum ws Brexitu, 29 marca 2017 Wlk. Bryt. notyfikuje wystapienie z UE na podstawie art. 50 TUE,  25 listopada 2018 - Przyjęcie umowy o wystąpieniu, 20 marca 2019 - Pierwszy wniosek o zmianę terminu brexitu, 5 kwietnia 2019 - Drugi wniosek o zmianę terminu brexitu, 31 października 2019 - Wlk. Bryt. występuje z UE i rozpoczyna się okres przejściowy LUB występuje z UE, staje się państwem trzecim i tak jest traktowana, 31 grudnia 2020 - Koniec okresu przejściowego
Opracowanie własne

 

 

Polityczne działania w kwestii brexitu są podejmowane na najwyższym szczeblu rządowym i instytucjonalnym. Jednak również inne podmioty, w tym przedsiębiorcy, muszą przygotować się na zmiany, które dokonają się po 31 października 2019 r. Przedsiębiorcy powinni zaplanować swoje działania, biorąc pod uwagę nowe warunki, jakie zaistnieją. Taka symulacja może przybrać wieloraką postać, od wyboru nowego modelu biznesowego do reorientowania kierunku docelowego dotychczas prowadzonej działalności. Także administracja publiczna powinna podjąć odpowiednie kroki dostosowawcze. Trzeba pamiętać, że odpowiedzialność za następstwa podjęcia lub nie takich działań spoczywa wyłącznie na konkretnym podmiocie. Komisja Europejska przygotowała w tym celu komunikat z 19 lipca 2018 r.[iii], w którym rozróżnia dwa typy działań, jakie powinny zostać przedsięwzięte, aby zminimalizować następstwa brexitu. Są to środki gotowości oraz planowanie awaryjne.

Zastosowanie środków gotowości jest niezbędne niezależnie od tego, jak ostatecznie rozstrzygnie się sprawa umowy pomiędzy UE a Wielką Brytanią, gdyż nawet jej zawarcie nie pozwoli całkowicie uniknąć dolegliwości związanych z brexitem i będzie wymagało podjęcia odpowiednich kroków dostosowawczych. Przykładowo, przedsiębiorcy którzy prowadzą swoją działalność na podstawie licencji czy zezwoleń wydanych w Zjednoczonym Królestwie i chcą ją kontynuować w którymś z pozostałych 27 państw UE, powinni wcześniej zatroszczyć się o ich ponowne uzyskanie w tym państwie. Brexit może bowiem oznaczać, że decyzje organów brytyjskich mogą nie być honorowane na terytorium UE i odwrotnie. Również w kwestii uznawania kwalifikacji zawodowych należy zadbać o ich potwierdzenie na wypadek zaistnienia rozbieżności w tym zakresie. Podobnie, tego typu środki gotowości powinny podejmować organy UE, przenosząc siedziby instytucji wspólnotowych do któregoś z państw członkowskich. Również te zadania, za realizację których dotychczas odpowiadała strona brytyjska, powinny do 31 października 2019 r. zostać przekazane innemu państwu.

Planowanie awaryjne dotyczy natomiast głównie organów administracji państw unijnych. Ich działania w tym zakresie mają na celu zapobiec nieładowi i chaosowi regulacyjnemu w sytuacji zaistnienia „twardego” brexitu. Ich zastosowanie ma być jedynie przejściowe, tzn. do czasu wdrożenia aktów prawnych trwale normujących stosunki w różnych dziedzinach. Nie musi to jednak spoczywać wyłącznie w gestii organów UE. Państwa członkowskie same mogą dostosowywać prawo do nowej sytuacji, chociażby w kwestiach celnych, np. poprzez ustanowienie procedur usprawniających przekraczanie granicy przez towary, by uniknąć tworzenia się zatorów.

Deklaracja polityczna podstawą rozmów w okresie przejściowym

Negocjując umowę w zakresie warunków wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE, strony postanowiły stworzyć także podstawę dla opracowania długoterminowych ram prawnych, na jakich będzie się opierać ich współpraca. Powstały dokument pn. „Deklaracja polityczna określająca ramy przyszłych stosunków między Unią Europejską a Zjednoczonym Królestwem”[iv], zawiera postanowienia o zamiarze ustanowienia szerokiego partnerstwa między stronami. Ma ono być oparte o 40-letnie doświadczenie we współpracy. Dokument ten zawiera jedynie bardzo ogólne postanowienia, wymagające doprecyzowania w procesie negocjowania właściwej umowy (traktatu o współpracy) w okresie przejściowym.

W deklaracji zawarto pełne spektrum zagadnień: od obrotu towarowego, przez zapowiedzi dotyczące branż takich jak rybołówstwo, transport, energetyka, aż po współpracę w zakresie cyberbezpieczeństwa. Strona unijna nalegała, aby postanowienia nie naruszały jedności prawa europejskiego, to znaczy, aby nie został zawarty m.in. zapis mający wykluczyć w przyszłości stosowanie swobodnego przepływu osób, na czym zależało Brytyjczykom. Ostatecznie, zagwarantowano zachowanie ruchu bezwizowego, natomiast nie jest wykluczone, że w przyszłości pojawi się obowiązek posiadania wiz dla osób chcących dłużej przebywać na terytorium brytyjskim[v].


Słowniczek dotyczący brexitu

  • 50 TUE – zawarty w Traktacie o Unii Europejskiej zespół przepisów ustanawiający mechanizm opuszczenia UE przez państwo członkowskie.
  • Backstop – plan awaryjny, który ma zagwarantować, że wraz z wyjściem Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej, na granicy między Irlandią a Irlandią Północną nie zostaną wprowadzone kontrole celne czy osobiste[vi].
  • Brexit – potoczna nazwa procesu opuszczania struktur Unii Europejskiej przez Wielką Brytanię.
  • Brexit „miękki” inaczej „deal” – jeden z możliwych scenariuszy, na podstawie których Wielka Brytania wystąpi z UE. Zakłada on, że zostanie ratyfikowana umowa o wystąpieniu, a w okresie przejściowym Zjednoczone Królestwo będzie traktowane w wielu aspektach tak, jakby było członkiem Unii.
  • Brexit „twardy” – „no deal” – jeden z możliwych scenariuszy wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE. Zakłada on, że umowa o wystąpieniu nie uzyska mocy obowiązującej, w związku z czym w relacjach miedzy Unią a Wielką Brytanią nie będą stosowane żadne specjalne warunki. W takim wypadku, Wielka Brytania będzie traktowana tak jak każde inne państwo trzecie.
  • Deklaracja polityczna – dokument przyjęty przez Wielką Brytanię i Unię Europejską w procesie negocjacji, który wyznacza kształt relacji stron po okresie przejściowym. Nie ma mocy wiążącej.
  • Okres przejściowy – przewidywany przez umowę o wystąpieniu okres czasu, który ma pozwolić podmiotom prywatnym i publicznym dostosować się do nowych warunków współpracy z Wielką Brytanią. Datą graniczną okresu przejściowego jest 31 grudnia 2020 r.
  • Państwo trzecie – państwo niebędące członkiem Unii Europejskiej a także, w zależności od kontekstu, niebędące stroną układów i porozumień z UE.
  • Planowanie awaryjne – zaproponowane przez Komisję Europejską działania, jakie powinny zostać podjęte na wypadek brexitu „twardego”.
  • Swobody UE – obowiązujący na terytorium państw członkowskich UE i niektórych państw trzecich zespół uprawnień przysługujących obywatelom i przedsiębiorcom, ułatwiający integrację gospodarczą i społeczną. Wymienia się cztery swobody przepływu, tj. osób, usług, towarów i kapitału.
  • Środki gotowości – zaproponowane przez Komisję Europejską działania, jakie powinny zostać podjęte, aby przygotować się na brexit.
  • Traktat o współpracy – akt prawny, trwale regulujący stosunki między Wielką Brytania a Unią Europejską, który miałby być negocjowany w okresie przejściowym i wejść w życie wraz z jego końcem.
  • Umowa o wystąpieniu – wynegocjowana przez przedstawicieli Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii umowa międzynarodowa, określająca specjalne warunki, na jakich będzie odbywała się współpraca miedzy stronami w okresie od 31 października 2019 do 31 grudnia 2020.

Filip Kolmus

Departament Wsparcia Przedsiębiorczości PARP

Artykuł pochodzi z Biuletynu Euro Info 5/2019

Przeczytaj więcej takich artykułów w strefie wiedzy PARP

Przeczytaj też: Działalność przedsiębiorców w cieniu brexitu. Część II. Możliwe konsekwencje


[i]https://www.electoralcommission.org.uk/find-information-by-subject/elections-and-referendums/past-elections-and-referendums/eu-referendum/electorate-and-count-information (dostęp: 08.07.2019)

[ii]  Na podstawie:  www.consilium.europa.eu/pl/policies/eu-uk-after-referendum/  (dostęp:  8 lipca 2019 r.)., Decyzja Rady Europejskiej (UE) 2019/584 przyjęta w porozumieniu ze Zjednoczonym Królestwem z dnia 11 kwietnia 2019 r. przedłużająca okres, o którym mowa w art. 50 ust. 3 TUE (Dz.U. L 101 z 11.4.2019, s. 1).

[iii] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Banku Centralnego, Europejskiego Komitetu Społeczno-Ekonomicznego, Komitetu Regionów i Europejskiego Banku Inwestycyjnego Przygotowanie do wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej w dniu 30 marca 2019 r., s.5-7, dostępny pod adresem: www.gov.pl/documents/910151/911704/DSE_brexit_COM-2018-556-F1-PL-MAIN-PART-1.PDF/5505dc30-5c46-2303-0dde-85cb7e0401b0  (dostęp: 06.06.2019 r.)

[iv] https://www.gov.uk/government/publications/withdrawal-agreement-and-political-declaration (dostęp: 08.07.2019 r.).

[v]https://www.prawo.pl/biznes/deklaracja-polityczna-w-sprawie-Brexitu-opis,333442.html (dostęp: 08.07.2019).

[vi]https://www.polishexpress.co.uk/backstop-czyli-o-co-chodzi-z-planem-dotyczacym-granicy-w-irlandii-po-brexicie (dostęp: 08.07.2019 r.)

Zobacz więcej podobnych artykułów